Uitdagend
Gedichten kun je op allerlei manieren tot je nemen. Je kunt ze oppervlakkig lezen en als het je aanspreekt naar wat verdieping zoeken. Je kunt ze tot op het bot ontleden, tekstueel en technisch. Er zijn verschillende tussenvormen denkbaar. In Toon de stad, de derde publicatie in de reeks Woorden temmen van uitgeverij Grange Fontaine, dagen de samenstellers Lies van Gasse en Laurens Ham je uit om er actief mee aan de slag te gaan.
Gevarieerde keuze
Lies van Gasse (1983) dicht met verf en schildert met woorden. Hieruit blijkt wel dat zij graag speelt met de combinatie woorden en beelden. Laurens Ham (1985) is docent en onderzoeker Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit Utrecht. Daarnaast is hij essayist en dichter.
Wat hen betreft is het lezen van poëzie geen passieve activiteit. Het is meer dan het op hap, slik, weg manier verwerken van teksten. Wat hun visie is op het tot je nemen van gedichten tonen zij in 34 van hun lievelingsgedichten die zijn opgenomen in Toon de stad.
Het eerste dat opvalt is de vormgeving van dit boek. Het heeft de vorm van een parallellogram in plaats van de klassieke rechthoek. Inhoudelijk valt de grote variatie op. De gedichten verschillen van vorm, van min of meer klassiek tot experimenteel, en van recent tot van langer geleden.
Voorbeeld
Naar mijn mening kun je hun werkwijze en hun bedoelingen het beste illustreren met een voorbeeld. Hiertoe selecteer ik een willekeurig gedicht uit deze bundel, Het dorp van Paul van Ostaijen.
Het dorp
Een vleermuis aan de nacht
hangt niet uw adem aan een vreemde adem
zo gij dit beseft het dorp
en de mensen nacht’lijk huis aan huis
één licht – wellicht bij den pastoor –
en langs uw weg een late koe
In de wig van weg en stroom
is van de leegte zo het dorp
alsof ‘t een boot was die maar voor korte tijd
op anker ligt
Om het staketsel kletst
het donkere water
gemeten
en vreemder dan een moorden zonder gil
Gij weet dat er geen gelaat is
daar gij binnen kunt
als in uw huis
En gij stoot overal der dingen oppervlak
een spiegel van uw eenzaamheid
een teller van uw korte reis
Dit gedicht is niet zomaar te begrijpen en is illustratief voor wat je met een beperkt aantal woorden kunt doen. De auteurs beginnen met de eerste twee regels: lees je die als een eenheid, los van elkaar of als een impliciete vergelijking? Hoe leg je deze regels uit, met de nadruk op adem en de vleermuis als nachtdier?
Dan zetten ze je aan het denken: is de figuur tijdelijk in het dorp, op doorreis of woont hij daar? De lezer mag vervolgens zelf aan het werk door van dit werk en van de tekst van Het dorp van Wim Sonneveld één tekst te maken, beide teksten bieden daartoe aanknopingspunten.
Vervolgens gaan zij op enkele onderdelen van de tekst in, met name het woordenspel. De opvolging van gelijksoortige klanken (licht-wellicht), klinkerverwisseling (wig en weg) en klankgelijkenis (staketsel-kletst).
Ter afsluiting verwijzen zij naar schilderijen van Kandinsky die qua sfeer vergelijkbaar zijn en naar ander werk van de dichter zelf, met name de bundel Bezette stad, waarin Van Ostaijen speelt met vormen en lettertypes.
Aan het werk!
Toon de stad is geen bundel die je in korte tijd tot je neemt. De opgenomen gedichten dagen uit om begrepen te worden en dat kost moeite, bij het ene meer dan bij het andere, maar nergens zomaar zonder inspanning.
Daarnaast zetten de samenstellers je flink aan het werk, hoewel het uiteraard een eigen keuze is hoever je daarin wilt gaan. In ieder geval bieden Van Gasse en Ham de benodigde handvatten, het is aan alles te merken dat zij er veel moeite voor hebben gedaan. Het resultaat is een enthousiasmerende bundel die uitdaagt om je verder in deze teksten te verdiepen en ermee aan de slag te gaan, op reis te gaan. Zoals Laurens Ham stelt:
“Er is niet slechts één reis mogelijk. De kunst is om op je eigen manier verdwaald te raken.”
Hiermee is de kern van hun zeer goede bedoeling wel bondig samengevat.
Gedichten
Grange Fontaine
2023
Paperback
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.
Mooie en aanstekelijke bespreking, deze bundel ga ik lezen.