Drie omwentelingen
Het is alweer even geleden dat ik heb mogen genieten van het prachtige De reparatie van de wereld van Slobodan Šnajder. Vier jaar later is De engel van het verdwijnen verschenen, wederom vloeiend vertaald door Roel Schuyt. Ook nu staat de Tweede Wereldoorlog centraal, in dit geval gevolgd door de geschiedenis van Kroatië tot en met de ontploffing van Joegoslavië, het land dat met geweld, lijm en plakband bijeen werd gehouden door maarschalk Tito. Na diens dood in 1980 werkte dat niet meer en is het uiteengevallen nadat Kroatië zich in 1991 onafhankelijk verklaarde, gevolgd door een bloedige strijd.
Zagreb als middelpunt
Šnajder houdt de omgeving waarin het verhaal zich afspeelt nu kleiner. Het blijft voornamelijk beperkt tot de stad Zagreb, met af en toe een uitstapje naar de bergen. Sterker, in Zagreb is een in 1911 gebouwd huis het middelpunt. Grote delen van De engel van het verdwijnen worden verteld vanuit het ik-perspectief van dat huis. Je beleeft mee hoe dat huis die woelige periode heeft doorstaan, vanaf de bouw tot en met de sloopkogel. De drie omwentelingen in de geschiedenis van Kroatië waren in de jaren 1941, toen het een vazalstaat werd van de nazi’s, 1945 toen de oorlog ten einde kwam en werd gewerkt aan wat Joegoslavië zou worden en 1991, het jaar van de genoemde onafhankelijkheidsverklaring.
Uit het verloop van de bewoners kun je heel wat afleiden. Voor de oorlog waren een paar bewoners Joods. De meesten vertrokken al snel toen de razzia’s op stoom kwamen. Een van de bewoners in hun plaats was een Duitser, die op zijn beurt na de oorlog uit beeld verdween. De tijdelijke bewoonster die het meeste aandacht krijgt in dit boek is Anda Berilo, ooit te vondeling gelegd.
Een anonieme verteller doet verslag van haar bewogen leven. In eerste instantie was zij dienstbode voor een aantal bewoners van dat huis. De oorlog veranderde haar leven. Haar eerste en enige vriend zat in het verzet en verdween uit haar leven nadat hij was opgepakt en vermoedelijk werd doodgemarteld. Langzaam maar zeker komt zij ook in het verzet terecht en wordt zij onderdeel van de partizanen die leefden en “werkten” in en vanuit schuilplaatsen in de bergen. Na de oorlog herkrijgt zij niet zomaar haar vrijheid, zij moet een soort zuiveringsprogramma zien te overleven en zij wordt geneutraliseerd.
Emotieloze vertellers
Enerzijds is het een mooie vondst om het verhaal van De engel van het verdwijnen op deze manier te brengen. Het huis doet op emotieloze wijze verslag van de gebeurtenissen en dat terwijl er genoeg vreselijks voorvalt. Bij een inval wordt een Joods weeskind van het balkon gegooid als het tegenstribbelt. De toon is feitelijk, zakelijk, een huis is niet meer dan een hoop stenen zonder gevoelens.
De verteller die het verhaal over Anda Berilo vertelt laat ook nauwelijks gevoelens toe. Neem deze passage als er een razzia plaatsvindt:
‘Toen hij op het adres kwam waar de kinderen zouden worden afgeleverd, stond er al een vrachtwagen geparkeerd. Twee mannen gaven de kinderen aan elkaar door, de een stond in de vrachtwagen, en de ander pakte ze aan en droeg ze naar binnen. Af en toe hadden ze een dolle bui en gooiden ze de bundeltjes als een bal naar elkaar’.
Een paar regels verderop:
‘De pakketjes stinken een uur in de wind en vreemd genoeg huilen ze niet eens. En dat terwijl kinderen zo ontzettend kunnen janken en niet stil te krijgen zijn, zelfs niet als je ze uit het raam gooit.’
Verveling ligt op de loer
Anderzijds brengt het nadelen met zich mee. De passages wisselen elkaar nogal lukraak af met terug- en vooruitwijzingen op soms net zulk lukrake plekken. Daarnaast gebeurt er nog meer in De engel van het verdwijnen. Het begint met vier visioenen van Het kind Magus, later zullen er meer volgen. Soms zijn er meer filosofische passages, meestal gaat het daarbij om de grot van Plato.
Het resultaat hiervan is een tamelijk rommelig geheel. Het leest niet altijd even prettig. Dat wordt versterkt doordat er ook nogal wat personages in voorkomen die een rol hebben gespeeld in de geschiedenis van Kroatië. Om hun plaats en daden in de geschiedenis te kunnen duiden is een duik in Wikipedia nodig of in ieder geval dringend gewenst. Op de lange duur is het lastig om de aandacht erbij te houden en de verveling niet te laten toeslaan.
Toch bewonderenswaardig
Nu, een week later is het moeilijk te zeggen wat overheerst, bewondering of een zekere mate van teleurstelling. Alles op een rijtje zettend wint de bewondering, op punten. Hoe dan ook kom je veel te weten over de geschiedenis van Kroatië. De soepele manier waarop Šnajder schakelt tussen de verschillende vertellers is knap gedaan. Dat geldt ook voor de manier waarop hij gebruik maakt van motieven en andere stijlmiddelen. De engel van het verdwijnen zit er vol mee en dat maakt het alles bij elkaar toch tot een mooie ervaring, hoewel minder indrukwekkend dan de illustere voorganger.
Literatuur
Wereldbibliotheek
2024
Paperback
415
Roel Schuyt
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.