Zware kost, in meerdere opzichten

William Faulkner geldt als één van de belangrijkste Amerikaanse auteurs van de twintigste eeuw. In 1949 won hij de Nobelprijs. Zijn romans en korte verhalen spelen zich vooral af in het zuiden van de Verenigde Staten. Absalom, Absalom! geldt als zijn meesterwerk. Ook dit boek speelt zich in die regio af, tijd van handeling is net na het midden van de negentiende eeuw, min of meer tijdens de Amerikaanse burgeroorlog. Het verhaal wordt gereconstrueerd omstreeks 1910 waarbij degenen die het presenteren vooral gebruik maken van interpretatie  van de overlevering.

De centrale figuur is Thomas Sutpen. In zijn jeugd heeft hij iets meegemaakt wat hem enorm heeft gekrenkt. Het motiveert hem om alles op alles te zetten om uit te groeien tot een machtig man. Hij vertrekt naar Haïti, verwekt daar een kind bij een vrouw en verlaat haar als hij erachter komt dat ze een minimale hoeveelheid zwart bloed heeft. Van het kind wil hij niets weten.

Opkomst en ondergang

Sutpen keert terug met een flink aantal slaven (negers) en strijkt neer in Mississippi. Hij koopt daar een enorm stuk land en hij laat een grote plantage verrijzen met uiteraard een daarbij passend landhuis. Sutpen weet zich op te werken tot een belangrijk man, maar geliefd wordt hij niet. Hij trouwt met Ellen Coldfield. Ze krijgen twee kinderen.

Alles lijkt min of meer naar wens te gaan. Dat verandert als zijn kinderen, inmiddels jonge volwassenen, die kennelijk een heel intieme band hebben, in contact komen met het kind dat hij heeft verstoten. Er ontstaat een nogal complexe relatie tussen hen drieën, maar ze hebben aanvankelijk geen flauw benul van deze ingewikkelde situatie. Thomas Sutpen lijkt dat wel te begrijpen en wil ingrijpen. De gevolgen daarvan zijn groter en destructiever dan voorzien.

Zware thema’s

Eén van de hoofdthema’s is afwijzing en verstoting. De vele personages die voorkomen in Absalom, Absalom! hebben allen daarmee te maken, direct dan wel indirect. Dat alles hangt samen met de onvoorstelbare discriminatie die het boek doordesemt. Sutpen heeft in Haïti om die reden zijn vrouw verstoten en van zijn kind wil hij niets weten. Het speelde ook een voorname rol in de strijd tussen noord en zuid, de Amerikaanse burgeroorlog. Zijn erkende en verstoten zoon trekken in die oorlog gezamenlijk op. Totdat Thomas Sutpen, kolonel in datzelfde leger, zich genoodzaakt voelt tot ingrijpen. Met fatale gevolgen.

Discriminatie is overal aanwezig. De slaven worden steevast nikkers of nikkerapen genoemd, anonieme wezens die hun nut hadden als gratis arbeidskrachten, die naar beleven konden worden be- en mishandeld, lichamelijk en verbaal. Een druppeltje nikkerbloed was al genoeg om uitgestoten te worden.
Het voelt telkens schrijnend om die typering te lezen. Het woord nikkers is de gangbare aanduiding en Faulkner heeft bewust niet gekozen voor een iets meer verzachtende aanduiding als negers, laat staan zwarten of kleurlingen. Hetgeen hij daarmee heeft willen bereiken mist duidelijk zijn uitwerking niet: het zuiden confronteren met de ongemeen laaghartige behandeling van gekleurde medemensen.

Stijl en perspectieven

Niet alleen de thematiek is nogal zwaar. Er zijn andere factoren die van Absalom, Absalom! een taaie kluif maken. De vertelperspectieven zijn nogal bijzonder. De geschiedenis wordt gereconstrueerd via verhalen die door verschillende personen worden gebracht. Geen van allen lijkt de geschiedenis in zijn geheel te kennen. Het gevolg is dat de individuele verhalen gaten bevatten en de afzonderlijke verhalen elkaar op belangrijke en onbelangrijke punten  tegenspreken. Dat maakt het lezen tot een zware kluif.

Faulkner maakt dat nog een stuk moeilijker door een opvallende stijl. Lange zinnen, soms bijzonder complex, dan weer vlot leesbaar. Zijn interpunctie is ook opvallend; zijn lange zinnen maakt hij geregeld nog moeilijker leesbaar door op de meest vreemde plaatsen met komma’s te strooien en door het, soms overdadige, gebruik van tussenzinnen.

En daar komt nog iets bij. Er zijn verschillende vertellers, maar uit de woorden valt dat niet af te leiden. Ze spreken allemaal min of meer dezelfde taal. Faulkner helpt de lezer nauwelijks, die moet vooral zelf maar uitvinden wie aan het woord is.

Mijn mening

Ambivalent, dat is het eerste wat mij te binnen schiet als ik aan dit boek terugdenk. Het is bijzonder gedurfd om in het conservatieve wereldje zo’n confronterend verhaal te vertellen. De bewoordingen die Faulkner kiest om de discriminatie te tonen zijn keihard.
Het complexe verhaal is in de kern wat minder bijzonder, althans voor zover je dat kunt reconstrueren. De verrijzenis en de val van een megalomane man is vaker verteld, maar het is in dit geval de achterliggende thematiek die er de benodigde lading aan geeft.

Maar toch bekruipt mij het gevoel dat de thematiek van de discriminatie te veel van één kant wordt belicht. Bijvoorbeeld een boek als Spaar de spotvogel kent dezelfde thematiek, maar daarin lees je het vooral vanuit het perspectief van de gediscrimineerde. Dat spreekt mij meer aan, maar het is ook de manier waarop dit thema wordt gebracht. Spaar de spotvogel is subtieler, eerder een fileermes, Absalom, Absalom! is de voorhamer die de boodschap erin wil rammen. Het resultaat is vergelijkbaar, de boodschap komt over. Toch geef ik de voorkeur  aan de methode van Harper Lee.

Over de vertelwijze heb ik ook zo mijn bedenkingen. De complexiteit van zijn stijl is uitdagend, meestal geen probleem, maar soms vind ik het te ver doorgevoerd. Sommige passages zijn een bijna onontwarbare kluwen van woorden, een lange woordenbrij. Je bent dan vooral bezig om de tekst te ontrafelen in plaats van dat je het verhaal leest en dat stond mij geregeld tegen. Maar ook het feit dat iedere verteller op dezelfde manier zijn verhaal doet beviel mij niet zo goed. Als verschillende personen praten hoor ik liever verschillende stemmen.

Ofwel, ambivalent. Bewondering en afkeer streden geregeld om voorrang. Bewondering is uiteindelijk toch de winnaar, op punten.

Groot compliment aan vertaler Bartho Kriek die vermoedelijk een hele kluif hieraan heeft gehad. Zijn verhelderende nawoord en toelichting op dit complexe werk zijn meer dan welkom!

Meer over dit boek: