Spaar de spotvogel – Harper Lee


Aangrijpend en helaas nog steeds actueel

Tot de plotselinge ontdekking van een manuscript dat in 2015 is uitgebracht met als titel Go set a watchman leek het erop dat het oeuvre van Harper Lee slechts uit één enkel boek zou bestaan: Spaar de spotvogel (To kill a mockingbird). Feitelijk is dat nog steeds het geval nu is bevestigd dat het manuscript een vroege versie was van deze prijswinnende klassieker.

Het verhaal
Scout Finch is een jongensachtig meisje dat opgroeit met haar vier jaar oudere broer Jem. Hun vader, Atticus Finch, is advocaat en heeft zijn handen vol aan zijn werk. De opvoeding is zoals te doen gebruikelijk in die tijd uitbesteed aan de huishoudster Calpurnia, streng, rechtvaardig en kleurlinge. Aan blanke dames was de huishouding niet besteed.
Aanvankelijk is het een verhaal over een onschuldige jeugd. Veel spannends maken Scout en Jem niet mee. Zij maken hun leven zelf spannend door verhalen te verzinnen en toneelstukjes te spelen. Gedurende de zomers logeert Dill in hun dorp, hij is wat brutaler.
Gedrieën komen zij op het idee de overbuurman, Arthur (Boo) Radley, uit zijn zelfverkozen isolement te lokken. Het lukt maar ten dele, het is wel het eerste moment waarop de kinderen iets van hun onschuld kwijtraken.

Een keerpunt wordt bereikt als Atticus wordt aangesteld als advocaat van de neger Tom Robinson, die ervan wordt beschuldigd dat hij een zedenmisdrijf heeft gepleegd. Langzaam maar zeker wordt de spanning in de gemeenschap groter. Een blanke die zijn best doet om een neger van de strop te redden is not done. Atticus wordt bedreigd. De ogen van de kinderen gaan langzaam open, hun wereld wordt groter. Met het door hun vader ingewreven gevoel voor rechtvaardigheid bezien zij de ontwikkelingen en de houding van de blanke gemeenschap.
De onschuld raken zij definitief kwijt tijdens de rechtszaak die zij heimelijk bijwonen, een zaak die kraakhelder is maar met een uitkomst die daarmee in strijd is.
De gevolgen van wat tijdens die rechtszaak is gebeurd en de daaropvolgende uitspraak zijn groot. Het eindigt met de dood van een dorpsbewoner, een slot waarin de titel Spaar de spotvogel een mooie verklaring krijgt.

Tijdsbeeld
Het speelt in de zuidelijke staat Alabama in de jaren dertig van de twintigste eeuw in een kleine, afgelegen en geïsoleerde gemeenschap, die steeds incestueuzere trekjes krijgt. Het woord discriminatie bestond niet, het was onderdeel van het dagelijkse leven. Je had de blanke goegemeente, je had boeren, je had nietsnutten en je had negers. De negers. Een bevolkingsgroep met weinig rechten, ze mochten blij zijn als ze voor de blanken mochten werken. De negers werden minderwaardig geacht, hun angst om iets verkeerd te doen in de ogen van blanken was onderdeel van en kenmerkte hun houding. Een valse beschuldiging was zo geuit. Van zo’n valse beschuldiging was de donkere Tom Robinson het slachtoffer in Spaar de spotvogel. De rechtszaak draait hierom.

Impact
De impact van Spaar de spotvogel is groot. In de Verenigde Staten is het boek min of meer verplicht leesvoer voor iedere scholier. Wellicht kan de iconische waarde vergeleken worden met Het dagboek van Anne Frank. Helemaal duidelijk is het niet, maar het vermoeden is gerechtvaardigd dat het in ieder geval een bijdrage heeft geleverd aan het verminderen van de geïnstitutionaliseerde discriminatie van kleurlingen, een ontwikkeling die in de jaren zestig pas echt goed op gang kwam.

Autobiografische details en varia

  • Harper Lee is zelf in de staat Alabama opgegroeid als dochter van een advocaat die een zaak heeft moeten behandelen van twee kleurlingen die een winkelier zouden hebben gedood. Het resulteerde in de ophanging van de vermeende daders.
  • Het jeugdvriendje van Scout Finch, Dill, is gebaseerd op de persoon Truman Capote.
  • Volgens deze laatste is de geheimzinnige overbuurman, Boo Radley, gebaseerd op iemand die in de buurt van Harper Lee woonde.
  • In het boek komt een boom voor waarin geregeld snoep en voorwerpen liggen, alsof ze uit het niets daar terecht zijn gekomen. Volgens Truman Capote is ook dat op de werkelijkheid gebaseerd.
  • Harper Lee en Truman Capote hebben samen gewerkt aan een artikel over de moord op een boer en zijn familie. Het materiaal vormde de basis voor het beroemde boek van Truman Capote, In cold blood

Mijn mening
Spaar de spotvogel is een prachtig verhaal met een helaas nog steeds actueel thema. De wijze waarop Harper Lee laat zien hoe de onschuldige naïveteit van de kinderen verloren raakt door aanvankelijk enkele kleine voorvallen en later een ingrijpende gebeurtenis is indrukwekkend. Juist de terloopsheid waarmee zij de alledaagse discriminatie beschrijft zorgt ervoor dat het schrijnende van dat fenomeen gaandeweg steeds meer gevoelens van ongemak oproept.

Toch is het niet alleen maar hosanna. De kinderen zijn wel erg vroegwijs, de communicatie met hun vader heeft zo’n inhoudelijke zwaarte dat het soms nauwelijks geloofwaardig is. De personages zijn erg zwart wit; veel blanken zijn onverholen racistisch, zonder nuance, de kleurlingen zijn vooral (in figuurlijke zin) vlekkeloze types. Vader Atticus is welhaast een heilige, er is geen negatief trekje aan hem te ontdekken.

Spaar de spotvogel is een boek dat vooral door de opgeworpen thematiek en de ontwikkeling van de kinderen terecht de hemel in is geprezen. Desondanks is het ook begrijpelijk dat het hier bij lange na niet de impact heeft gehad die het in de VS wel had.

Links:
Het zit hem in de
Citaten

Spaar de spotvogel Boek omslag Spaar de spotvogel
Harper Lee
Roman
De Bezige bij
Augustus 2015
Hardcover
366
Ko Kooman

 

Spaar de spotvogel is een ontroerende en hartverscheurende roman over onrecht in het diepe zuiden van de Verenigde Staten.

Het jonge meisje Scout Finch en haar oudere broer Jem worden zich bewust van de grove ongelijkheden die er heersen tussen blank en zwart. Ze krijgen er direct mee te maken wanneer hun vader de advocaat Atticus alles riskeert om een zwarte man te verdedigen die ten onrechte wordt beschuldigd van de verkrachting van een blank meisje.

Spaar de spotvogel verscheen voor het eerst in 1960 en geldt als een van de grootste klassiekers uit de Amerikaanse literatuur van de twintigste eeuw. Het werd bekroond met de Pulitzer Prize en is uiterst succesvol verfilmd. Spaar de spotvogel is in meer dan veertig talen vertaald en er zijn wereldwijd meer dan dertig miljoen exemplaren van het boek verkocht.

Share

2 gedachten over “Spaar de spotvogel – Harper Lee”

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.