Universeel en tijdloos
De naam Basuki Gunawan zal vrijwel niemand iets zeggen. Hij heeft geleefd van 1929 tot 2014. Gunawan is geboren op Java. Hij behoorde tot de eerste lichting Indonesiërs die naar Nederland kwam om te studeren, in zijn geval sociologie. Niet lang na aankomst is hij opgenomen in een sanatorium om te herstellen van tuberculose. Daar schreef hij een vierdelig feuilleton dat verscheen in De nieuwe stem en dat een eervolle vermelding kreeg tijdens de uitreiking van de Reina Prinsen Geerligsprijs. Gezien de inhoud en kwaliteit is het onbegrijpelijk dat het bijna zeventig jaar heeft moeten duren voordat Winarta, met dank aan uitgeverij Alfabet, in boekvorm is verschenen.
Wraak als rechtvaardiging
De overeenkomsten met De vreemdeling van Camus zijn onmiskenbaar. Dat gaat om een man die zich een vreemdeling voelt en het leven zinloos vindt. Na een aangrijpende gebeurtenis raakt hij zijn laatste restje gevoelens kwijt, pleegt een moord en kent geen berouw. De verantwoordelijkheid voor zijn daden erkent hij wel.
Ook in Winarta, dat zich in Indonesië afspeelt, verloopt het verhaal volgens een vergelijkbaar patroon. De ouders van de hoofdpersoon worden vermoord. Het blijkt een vergismoord, gepleegd door Nederlandse militairen. De man heeft ineens een doel in het leven: wraak, een bijzondere vorm van zingeving:
“De zinvolste daad is echter die welke door een rechtvaardiging gedekt wordt.”
Niet gewoon wraak, hij gaat als een duivel tekeer, geweld zonder grenzen. Het zou zijn leven zin moeten geven, maar er komt een moment dat hij moet erkennen dat dat niet het geval is.
“Het was een zinloze bezigheid geweest. Om een zinloosheid te wreken had ik zinloosheid bedreven!”
Een terugkeer naar het normale leven zit er niet meer in. Het is niet alleen omdat het hem aan intrinsieke motivatie ontbreekt, hij kan het gewoon niet meer stoppen. Als een verslaafde is hij steeds op zoek naar een volgende roes. Ook door zijn reputatie is terug naar normaal onmogelijk geworden.
Zinloos is het woord
De woorden zinloos en zinloosheid zijn een rode draad in Winarta. Inderdaad, Camus. De beginzin is een vergelijkbare binnenkomer: “De oude cipier is weggegaan.” Het maakt duidelijk hoe het hem is vergaan na al het voorafgaande. De opbouw is vergelijkbaar, ook thematisch en stilistisch zijn er overeenkomsten. Beide zijn kale, zakelijke vertellingen en in het geval van Winarta is dat maar goed ook. Het is al ernstig genoeg, de handelingen spreken voor zich.
Toch is het niet eerlijk om Winarta alleen maar te vergelijken met De vreemdeling. De plaats van handeling verschilt, de aard en omvang van het geweld zijn onvergelijkbaar. Een verschil is ook dat er iets van idealisme zit in het handelen van de hoofdpersoon. Hij sluit zich niet zonder reden aan bij een revolutionaire groep. Wraak is zijn rechtvaardiging die leidt tot daden die voor hem zingeving inhouden.
Winarta is een universeler verhaal dan De vreemdeling, minder persoonsgebonden. Het is een verhaal van alle tijden dat zich overal kan afspelen, niet per se plaats- en tijdgebonden. Het is een indrukwekkende vertelling die op eigen kracht een plaats in de geschiedenis verdient.
Dank ook aan Gustaaf Peek die het voorwoord schreef en blijkbaar een grote rol heeft gehad bij het herontdekken van dit prachtige boek.
Literatuur
Alfabet
2022
Hardcover
127
9789021340630
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.