Rommeltje
Maarten van der Graaff (1987) debuteerde in 2013 met de bundel Vluchtautogedichten bij uitgeverij Atlas Contact. In 2014 werd deze bundel met de C. Buddingh’-prijs bekroond. Dood werk, zijn tweede bundel, verscheen in 2015 en werd twee jaar later bekroond met de J.C. Bloem-poëzieprijs. In 2017 verscheen zijn debuutroman Wormen en engelen, die werd genomineerd voor de Anton Wachterprijs. Hij is redacteur en medeoprichter van het online literair tijdschrift Samplekanon. Onder asfalt is zijn tweede roman.
1999
In het inleidende hoofdstuk van Onder asfalt wordt duidelijk dat Nederland een infarct heeft gehad. Auto’s zijn gestrand, overal zijn brandjes, de infrastructuur is vernield. De chaos is compleet. Het is het werk van engelen die het materiaal van deze woestenij willen gebruiken voor de bouw van de Hemelse Stad.
Het is 1999. Mogelijk niet geheel toevallig is dat de titel van een nummer van Prince met daarin de tekst:
“Two thousand zero, zero, party over,
Oops, out of time!
So tonight we’re gonna party like it’s 1999!”
Een groot aantal fragmenten speelt in 1999 en ook nu komt er een einde aan een ‘feest’. Op persoonlijk niveau speelt dat bij een van de hoofdpersonen, Alina. Zij bezoekt een feest van de bank waarvoor zij werkt. Het feest is over als er iets onheilspellends is gebeurd. Het asfalt is verdwenen en de bezoekers kunnen niet weg. Op maatschappelijk niveau komt er ook een einde aan een feest. Er komt een abrupt einde aan de levensstijl van de mens die in die tijd vooral gericht is op oppervlakkig vermaak. Hierin klinkt een boodschap door die af en toe een nogal belerende toon heeft.
2068
De wereld is veranderd. Technologie beheerst het leven. Nederland wordt geleid door een beweging die Vrijheid en Democratie heet. De verzorgingsstaat bestaat niet meer, het klimaat is onherstelbaar veranderd. De Randstad is overheersend, maar de grootste verandering is dat mensen nu een vorm van implantaten hebben waarmee ze virtueel kunnen reizen en bladeren, naar en door velden. Het is een stap verder dan het bladeren op internet. Er is een museum dat aandacht heeft voor verouderde zaken als computers.
Matig uitgewerkte dystopie
In Onder asfalt verandert de wereld in een rommeltje. Helaas is die kwalificatie ook op het boek van toepassing. Doorlopende verhaallijnen zijn er nauwelijks, het is een aaneenschakeling van fragmenten. Hierbij moet je schakelen tussen een trits aan personages en heb je om de paar pagina’s te maken met tijdsprongen. Het resultaat is dat personen niet tot leven komen. Met hen meeleven zit er niet in. Emotioneel gebeurt er weinig, ze reageren tamelijk onaangedaan op toch behoorlijk schokkende voorvallen.
Aan het begin zijn er wat signalen waar je meer van verwacht. De achteruitkijkspiegel in de auto van Alina is afgebroken. Een ander heeft een vage angst voor tunnels. Dit zijn zaken waar je van mag hopen dat die terugkomen in de loop van een verhaal, maar nee.
Ook de angst voor een onzekere, onheilspellende toekomst komt niet goed uit de verf. Het ergste dat gebeurt is dat bij een oudere dame de velden instorten en zij daardoor niet meer kan bladeren. Het voelt een beetje alsof een virtual reality bril stuk is.
Niet overtuigend
Ook stilistisch overtuigt Onder asfalt niet. Het is soms houterig, zinnen lopen niet lekker. Beeldspraak is niet altijd geslaagd. Neem een zin als ‘een voormalige geschiedenisstudent die zich schoonzonerig over de bühne bewoog’. Ik kan mij daar niets bij voorstellen.
Om positief af te sluiten enkele lichtpuntjes, want die zijn er zeker ook. Een zin als ‘Toen ze een stuk Utrecht sloopten om er Hoog Catharijne neer te plempen, was er nog protest, en nu is Hoog Catharijne overal’ is wel sterk.
De hoogtepunten zijn te vinden in de tussendoor opduikende ‘systeemkaarten’. Deze bestaan uit losse notities over een wereld waarin snelwegen en andere infrastructuur nog bestond. Hierin laat van der Graaff bij vlagen zien dat hij heel goed kan schrijven. Het zijn de spaarzame hoogtepunten van een roman met een sterk idee dat helaas matig is uitgewerkt.
Roman
Pluim
2022
Paperback
297
9789083108223
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.