Goed voorbereide hersenspoeling
Dictators, tirannen, leugenaars en machtswellustelingen. Ze zullen altijd weer opstaan en ze zullen er altijd weer in slagen om een groot deel van de bevolking te overtuigen van hun gedachten”goed”. Ook in deze tijd liggen de voorbeelden voor het oprapen. Telkens weer vraag ik mij af hoe het mogelijk is en hoe gemakkelijk velen zijn te overtuigen en / of misleiden. In Van kinderwieg tot soldatengraf tracht Kevin Prenger, die inmiddels al een flink aantal boeken over bijzondere aspecten van de Tweede Wereldoorlog heeft gepubliceerd, verklaringen te vinden voor hoe de Duitse bevolking zich heeft kunnen laten (mis)leiden.
Effectieve propagandamachine
Het is inmiddels ongeveer een eeuw geleden dat een mislukte kunstschilder en een leugenachtig korporaaltje, die zijn heldendaden uit de Eerste Wereldoorlog schromelijk overdreef, zijn abjecte ideeën tijdens zijn gevangenschap, wegens een mislukte putsch, aan het papier toevertrouwde. Het resultaat was Mein Kampf. Overwegend bekend als slecht geschreven broddelwerk, maar met een enorme invloed.
Eenmaal op vrije voeten groeide zijn schare geestverwanten uit tot wat uiteindelijk een serieuze politieke partij zou worden. Met de verkiezingen van 1932 kreeg deze abjecte club voet aan de grond en door onderschatting door zijn tegenstanders en door goed uitgewerkt manipulatief gedrag lukte het Hitler om alleenheerser te worden in Duitsland.
Er bleek geen houden meer aan. In Van kinderwieg tot soldatengraf beschrijft Prenger tot in detail hoe de bevolking werd gehersenspoeld. Een flinke groep getrouwen ging aan de slag en de hele bevolking, van hoog tot laag, van jong tot oud, kreeg te maken met een ongekend goed gefabriceerde en effectieve machine van propaganda en indoctrinatie.
Vrouwen werden broedmachines, mits zuiver Germaans. Kinderen kregen op school nazipropaganda als onderwijs en werden gestimuleerd om op creatieve wijze te tonen dat zij het in de vingers hadden. Speelgoed werd omgeruild voor poppetjes die soldaten moesten voorstellen en voor miniatuurtjes van militair materieel. Ouders verweerden zich nauwelijks hiertegen. Sommige leraren wel, maar dat betekende meestal meteen einde loopbaan.
Op de middelbare school werd de jongens ingepeperd dat sterven voor het vaderland en de Führer het hoogst bereikbare ideaal was. De trainingen waren vooral lichamelijk en overtroffen het Spartaanse. Toen de oorlog eenmaal was uitgebroken, werden de successen breed uitgemeten en de mislukkingen onder het tapijt geveegd. Kortom, de gehele samenleving was doordrenkt van nazipropaganda, er was geen ontkomen aan.
De keerzijde van een flexibele geest
Deze ontwikkelingen beschrijft Prenger in Van kinderwieg tot soldatengraf vanuit verschillende invalshoeken. Een daarvan is die van Gregor Ziemer, de man die in die jaren directeur was van de Amerikaanse school in Berlijn. In 1939 vluchtte hij met zijn gezin naar Amerika. Het bleek onmogelijk om zijn werk voort te zetten, het werd te gevaarlijk voor hem en zijn gezin. Hetgeen hij heeft meegemaakt, gehoord, gezien en verzameld heeft hij op papier gezet in Education for death. Deze titel zegt genoeg.
En toch, hoe kan het dat een volk dat bekendstaat om zijn in allerlei opzichten rijke cultuur ogenschijnlijk meegaand achter een rattenvanger aanliep? Een sluitende verklaring is er niet, maar een aanwijzing voor de flexibiliteit van de Duitse geest geeft Prenger in een citaat uit het geweldige Wolfstijd van Harald Jähner, dat gaat over de Duitsers na afloop van de oorlog:
“Waar waren de trotse Herrenmenschen gebleven die, volgens de nazi’s, liever wilden sterven dan enige vorm van vreemde overheersing te dulden? Niet alleen de bezetter vroeg zich dat af, maar ook de Duitsers zelf. De meesten hadden de trouw aan de Führer van de ene op de andere dag laten varen. Het leek of ze gewoon een knop hadden omgezet om hun rotsvaste overtuigingen uit te schakelen – inclusief het verleden dat erbij hoorde.”
Dit citaat is ook hetgeen mij het beste is bijgebleven uit Wolfstijd. De conclusie die daaruit volgt is wat mij betreft weinig geruststellend, integendeel. Het is misschien raar om in deze boekbespreking aan te raden om deze twee boeken in samenhang te zien en aan te raden om ze beide te lezen. Toch doe ik dat, omdat ze complementair zijn aan elkaar en dat mag Prenger als een compliment in zijn zak steken.
Non-fictie
Just Publishers
2024
Paperback
304
