Onbepaald door het lot – Imre Kertesz


Demystificatie van Auschwitz en Buchenwald

Onbepaald door het lot, geschreven door Imre Kertesz heeft er lang over gedaan om gepubliceerd te worden. Wegens vermeend gebrek aan niveau werd het aanvankelijk niet uitgegeven. Na publicatie werd het om politieke redenen lange tijd geboycot. Inmiddels heeft de auteur de erkenning gekregen die hij verdient en mag hij zich sinds 2002 Nobelprijswinnaar noemen.

Onbepaald door het lot is een autobiografische beschrijving van zijn ervaringen als Hongaarse jood die het laatste jaar van de oorlog, na deportatie, moet doorbrengen in meerdere concentratiekampen waaronder Auschwitz en Buchenwald.

Het begint met de beschrijving van de laatste dag dat hij zijn vader meemaakt omdat deze is opgeroepen voor de Arbeitseinsatz Hij mag een dag van school thuisblijven om afscheid te nemen. Het wordt een moeizame parade van naasten die zich geen houding weten te geven. De hoofdpersoon beschouwt het met enige afstand. Zijn laatste gedachte over zijn vader voordat hij in slaap valt is kenmerkend: “dankzij deze familiebijeenkomst gaat de stakker tenminste met mooie herinneringen naar het kamp”.

 Enkele maanden later is hij zelf aan de beurt, hij is inmiddels vijftien. Hij wordt op weg naar zijn gedwongen werk opgepakt, samen met alle andere joden, en afgevoerd naar Auschwitz. In tegenstelling tot veel anderen wordt hij niet meteen vergast, maar na enkele dagen verplaatst naar Buchenwald, en vervolgens naar Zeitz.

Hij moet daar, net als alle anderen, zwaar werk verrichten met als perspectief doorwerken tot je er letterlijk dood bij neervalt. Hij heeft het relatieve geluk dat hij een te genezen aandoening oploopt en dat blijkt indirect zijn redding te zijn

Het leven in de kampen wordt tot in de gruwelijkste details van binnenuit verteld. Zo moet hij in het ziekenverblijf het bed delen met een leeftijdgenoot die na een nacht overlijdt. Hij houdt dat stil en neemt dankbaar de dubbele rantsoenen in ontvangst. Op het moment dat zijn bedgenoot begint te ontbinden wordt de stank zo onverdraaglijk dat dit niet meer valt vol te houden.

Kertesz laat de hoofdpersoon zijn verhaal doen op een naïeve en onschuldige toon en zet hem neer als een onverbeterlijke optimist. Zijn beschrijvingen van het leven in de kampen zijn haast analytisch, zijn degenererende lichaam beschrijft hij als iets dat niet van hemzelf is. Het is slechts materie, hijzelf is geest.

De auteur heeft nogal wat kritiek te verduren gehad. In zekere zin uit hij een zekere bewondering voor de mate van organisatie en de gedetailleerde uitwerking van het leven in de kampen. De kritiek is bij oppervlakkige lezing enigszins voorstelbaar. Maar er is ook een andere mogelijkheid: Kertesz wil laten zien dat de mens in staat is zijn talent samen te ballen en te misbruiken voor destructieve doeleinden: oorlogvoering in het algemeen, en in dit boek meer specifiek de vernietiging van een ras. Dat hij dat beschrijft op een analytische, afstandelijke manier maakt het contrast met de gruwelen des te groter en heeft het effect van een sloopkogel: hoe harder je die van je afduwt hoe harder die ook weer in je gezicht terugkomt.

Onbepaald door het lot is een monumentaal en onvergetelijk boek.

Onbepaald door het lot Boek omslag Onbepaald door het lot
Imre Kertesz
Oorlogsroman
Van Gennep
7 februari 2012
Paperback
242
Henry Kammer

 

Onschuldig, naïef en optimistisch is het perspectief van de joodse jongen die na de Duitse bezetting van Hongarije op weg naar zijn werk wordt opgepakt en naar Auschwitz en Buchenwald wordt getransporteerd. Hij deelt niet de ontzetting van de lezer: hij past zich aan, probeert de logica in te zien van wat er gebeurt, maakt er het beste van en overleeft ten slotte, al is het op het nippertje. Hij leert het leven tot aan zijn uiterste grenzen kennen. Dat het bepaald wordt door het lot, ontkent hij: ieder van ons zet elk ogenblik zijn eigen stappen.

Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.