Ontheemden en hun dagdromen
Johan Harstad debuteerde in 2005 met het overdonderende Buzz Aldrin, waar ben je gebleven? Zijn volgende boeken werden ook geprezen maar kregen niet dezelfde waardering als zijn debuut. Aan zijn in 2017 verschenen baksteen Max, Mischa & het Tet-offensief, dat ruim 1.200 pagina’s telt, heeft hij circa acht jaar gewerkt. Dat wekt enerzijds hoge verwachtingen, anderzijds zorgt het voor wat ongemak vooraf: kan een boek van dergelijke omvang de aandacht vasthouden?
Hoofdpersonen en hun verhaal
Max Hansen is de belangrijkste figuur. Zijn ouders waren aanhangers van het communisme in de jaren zestig. Het bleek een modegril. Zodra de noodzaak daar was werden de idealen ingeruild voor menselijke verlangens als een groot huis en financiële welstand. Zijn vader is piloot en verdient bakken met geld. Tot hij wordt ontslagen en op zoek moet naar ander werk. Hij vindt emplooi bij een vliegtuigmaatschappij in de VS; niet lang geleden het land van de duivel, het laatste restje idealisme kan in de prullenbak.
Max is dan dertien. Het afscheid van twee jeugdvrienden valt hem zwaar en eenmaal in de VS gooit hij zijn kont tegen de krib. Hij mokt, is koppig en eenzaam. Na een tijdje draait dat bij. Hij gaat weer hardlopen, alleen.
“Ik wilde de buurten aan elkaar kunnen breien tot een nieuwe stad waarin ik me thuis zou kunnen voelen”.
Hij raakt bevriend met Mordecai, ook een buitenstaander. Toevallig hebben zij een gedeelde interesse in de film Apocalypse now. Vanaf dan ontwikkelt zich een hechte vriendschap, met ups en downs. Gaandeweg krijgen zij relaties en andere vriendschappen en ontwikkelt zich een min of meer succesvol leven.
Max krijgt een relatie met de wat oudere Mischa, kunstenares die steeds meer aanzien krijgt. Ook zij is immigrant, komt uit Canada. Gezamenlijk trekken zij in bij een Noorse emigrant, Owen, de broer van de vader van Max.
Max, Mischa & het Tet-offensief is ook hun verhaal, doch krijgt minder aandacht dan dat van Max. Mischa wordt een succesvolle kunstenares. Haar reputatie wordt gevestigd in de kunstkringen van New York en breidt zich snel uit tot over de grens. Ook hun relatie wordt op de proef gesteld en lijkt tot een einde te komen als zij intrekt bij een buiten de maatschappij levende kring van excentriekelingen aan de andere kant van het land.
Owen krijgt ook de nodige aandacht. Hij is al jong naar de VS vertrokken. Hij neemt dienst in het leger om in Vietnam te gaan strijden, met als enige reden dat er een permanente verblijfsvergunning aan vastzit. Een nogal zieke incentive.
Thematiek
Max, Mischa & het Tet-offensief is een roman over hechting en onthechting. Op persoonlijk niveau: relaties die hun ups en downs kennen, van mensen die een periode heel intensief met elkaar omgaan, elkaar uit het oog verliezen en elkaar later toch weer tegenkomen. Op een ander niveau, als immigrant, buitenstaander. Hoe goed de hoofdpersonen ook hun best doen, echt onderdeel van de samenleving worden zij niet. Zij vertoeven in de periferie daarvan, de ene excentrieker dan de andere. De VS wordt voor hen het land waar zij thuis zijn maar waar zij zich eigenlijk nooit helemaal thuis voelen.
Het is ook het verhaal over (dag)dromen. Het is niet voor niets dat het boek afsluit met een citaat uit het nummer Daydream nation van Sonic Youth.
“It’s an anthem in a vacuum on a hyperstation, daydreaming days in a daydream nation”
Voor hen en de mensen uit hun omgeving is het een land van dromen en het harde gevecht om ze waar te maken. Om als ze eenmaal zijn waargemaakt met de vraag achter te blijven of het dat allemaal wel waard is geweest. Voor sommigen zijn de antwoorden op die vraag zo ingewikkeld dat er maar één uitweg lijkt te zijn.
Voor velen valt de droom in duigen. De vader van Max, na de scheiding van zijn vrouw, eindigt triest als eenzame caravanbewoner op het terrein van het vliegveld waar hij werkt. De moeder van Max ziet haar dromen in het water vallen, weggespoeld door wat een zondvloed lijkt te zijn. Het vergaat de meeste anderen niet veel beter.
Max, Mischa & het Tet-offensief besteedt nogal veel aandacht aan Amerikaanse trauma’s. De oorlog in Vietnam komt uitgebreid aan bod, zo ook de nasleep van de gebeurtenissen op 9 september 2001, alsmede de fascinatie voor films als Apocalypse now.. Het is merkwaardig om dat door een relatieve buitenstaander als Harstad beschreven te zien worden. Hoe goed hij ook zijn best doet, het lukt hem niet goed om het met de intensiteit van geboren Amerikanen te doen; hij voegt weinig toe aan bestaande literatuur.
Lees bijvoorbeeld Een zuil van rook van Denis Johnson over de oorlog in Vietnam en dan steken de passages van Harstad daar toch bleekjes bij af.
Over het boek
Harstad weet in het algemeen de aandacht gevangen te houden, ondanks de vele uitweidingen en opsommingen. Maar niet altijd. Hij behandelt enorm veel verschillende onderwerpen. Enkele voorbeelden: het repeteren van de uitvoering van Wachten op Godot van Beckett, de fascinatie voor een film als Apocalypse now, details over schilderkunst, de techniek, oefening en de beheersing die nodig is om een goed jazzpianist te worden.
Het is onvermijdelijk dat met een dergelijk scala aan onderwerpen er ook bij zitten die minder interessant zijn.
Het valt op dat in Max, Mischa & het Tet-offensief nogal wat verwijzingen voorkomen die niet altijd duidelijk zijn. Aan het begin verwijst hij naar de tweede man op de maan, inderdaad het leidende thema in zijn debuut.
Ook het noemen van Kim Gordon en haar (toenmalige) man Thurston Moore, personen van vlees en bloed, zal niet iedereen herkennen. Kim is beeldend kunstenaar, maar is samen met Thurston vooral bekend als de gezichten van Sonic Youth, de band die in de tijd dat het verhaal speelt een voortrekkersrol heeft in de muzikale wereld. En inderdaad, ook de band van het citaat waarmee het boek afsluit.
Harstad doet op meer plaatsen aan namedropping. Het kan interessant zijn, maar vaker is het een vorm van overbodige koketterie, simpelweg omdat het aan het verhaal weinig toevoegt.
Max, Mischa & het Tet-offensief kent vooral een tamelijk afstandelijke vertelwijze. Vaak is het nogal beschrijvend en “feitelijk”. Het is daardoor niet altijd even gemakkelijk om met de personen mee te leven.
Conclusie
Max, Mischa & het Tet-offensief kent enkele uitzonderlijk sterke passages, zoals die waarin de toneelregisseur Wohlman wordt afgeschminkt en waardoor de verhouding tussen hem en Max op zijn kop komt te staan, de neergang van de vader van Max die begint als piloot en eindigt in een caravan, de pianolessen die Owen ondergaat bij de gedreven bejaarde leraar Salomon, het ontleden van Wachten op Godot.
Deze hoogtepunten kunnen niet verhelpen dat je na voltooiing verzucht dat Harstad er beter aan had gedaan om een compacter boek te schrijven. Het kent nu enkele nauwelijks interessante en matige passages die zonder probleem weggelaten hadden kunnen worden. Meer is niet altijd beter. Toch is het alles overziend een fascinerende leeservaring.
Roman
Podium
10 mei 2017
E-boek
1230
Edith Koenders, Paula Stevens
Max, Mischa & het Tet-offensief is het verhaal van toneelregisseur Max Hansen, die als puber vanuit Noorwegen naar Amerika emigreert. Hij heeft moeite om zijn jeugd in Stavanger, waar hij als kind van communistische ouders het Tet-offensief naspeelde, achter zich te laten, maar ontdekt in New York dat eigenlijk iedereen daar ontheemd is. In kunstenares Mischa, acteur Mordecai en Vietnamveteraan Owen vindt hij dierbare lotgenoten.
Harstads magnum opus is een hypnotiserende vertelling die vele decennia en continenten omspant: van de oorlog in Vietnam en Apocalypse Now tot jazzmuziek, van Mark Rothko en Burning Man tot de aanslag op de Twin Towers.
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.