Wijs bloed – Flannery O’Connor


Het verhaal van een anti-christelijke waanzinnige

Flannery O’Connor (1925 – 1964) zou gezien de goede ontvangst van haar boeken mogelijk zijn uitgegroeid tot een schrijfster met een grote naam. Helaas stierf zij al op 39-jarige leeftijd aan een auto-immuunziekte. Haar oeuvre bestaat uit slechts twee romans en twee verhalenbundels die stuk voor stuk goed zijn ontvangen. Ze voltooide haar eerste roman Wijs bloed toen zij nog maar 24 jaar oud was.

Inleider Rob Schouten schrijft dat Wijs bloed het beeld schetst dat de auteur heeft van het leven in de Amerikaanse biblebelt. Als één van de weinige katholieken in dat gebied keek zij  met grote verbazing naar het door strenge religie beheerste leven. Het zou zomaar kunnen. De hoofdpersoon is een leeftijdgenoot van de auteur. Het is Hazel Motes, 24 jaar oud, teruggekeerd uit de oorlog.
Hazel Motes komt terecht in het kleine Taulkinham. Hij kan zich niet vinden in de plaatselijke, door religie beheerste, leefregels en hij neemt een drastisch besluit. Hij richt zijn eigen kerk op, de kerk zonder Christus. Motes gaat driftig op zoek naar volgelingen, predikt waar hij maar kan, maar het slaat niet aan. Hij heeft het er moeilijk mee. Langzaam maar zeker wordt hij gek van frustratie en als op zekere dag zijn concept door een ander wordt gepikt drijft hem dat tot moord. Hij trekt zich terug en glijdt af naar een treurig einde.

Paradoxaal: treurig en tegelijk humoristisch

Wijs bloed is een paradoxaal verhaal. Het fanatisme waarmee Hazel Motes zijn anti-christelijke standpunt verkondigt is zo mogelijk nog groter dan dat van de meeste christelijke fanatici. Religieus fanatisme maar dan anders, het tegengestelde van wat wij daaronder verstaan. En hij gaat daarin heel ver, hij verminkt en kastijdt zichzelf omwille van de boodschap.

Hazel Motes is niet de enige mafkees in Wijs bloed. Integendeel, het wemelt ervan. De grootste rol is weggelegd voor Enoch Emery. O’Connor beschrijft hem zo:

“Zijn brein bestond uit twee delen. Het deel dat met zijn bloed in verbinding stond deed het denkwerk, maar het zei nooit iets in woorden. In het andere deel zaten alle mogelijke woorden en zinnen opgeslagen.”

Ofwel: hij is in staat te denken (Wijs bloed) maar kan het niet omzetten in taal. Dit mankement brengt hem vaak in problemen en zelden op de plek waar hij wil zijn. Hij klampt zich min of meer vast aan Motes en zou voor diens meest trouwe, en eigenlijk enige, volgeling kunnen doorgaan.

Als je het zo leest lijkt het een somber en treurig verhaal over een stelletje verdoolde kanslozen, maar dat is vertekend. Het is tragisch, zeker, maar vaak ook heel komisch. Flannery O’Connor verstaat de kunst om op indirecte, soms ronduit hilarische, wijze de personages te portretteren. Nooit met zo veel woorden maar uit hun woorden en gedragingen valt het niet moeilijk om de idiotie van de betrokkenen op de juiste waarde te schatten.

Voorbeeld: in de kamer van Emery hangt een portret van een eland, prachtig en sierlijk ingelijst. Hij ergert zich kapot aan de hautaine uitstraling van het dier en zet hem op zijn plaats door de prachtige omlijsting te verwijderen en hem aldus van de veronderstelde grandeur te ontdoen. (NB: elanden worden in sommige landen vaak beschouwd als domme koeien, groot en imposant, maar dom en zeker niet hautain).

Een ander voorbeeld is het barrel van een auto dat Hazel Motes zich heeft aangeschaft om in de omgeving zijn boodschap te kunnen verkondigen. Het ding valt uit elkaar van ellende en wordt met touwtjes bij elkaar gehouden, maar hij kan en wil niet zonder. Tot een overijverige diender ervoor zorgt dat het alsnog aan zijn einde komt, waarmee ook de aspiraties van de rondreizende boodschapper verloren gaan.

Verder valt  op dat in Wijs bloed ogen in allerlei vormen en kleuren een belangrijke rol spelen. Vensters op de wereld, maar met beperkingen:

“Als er geen bodem in je ogen zit kan er meer in.”

Te vroeg overleden inspratiebron

Wijs bloed is een fascinerende geschiedenis, geschreven door een talentvolle schrijfster, zeker als je bedenkt dat zij amper volwassen was bij voltooiing. Het zou mij niet verwonderen als een auteur als Donald Ray Pollock door haar is geïnspireerd. Zijn boeken kennen dezelfde sfeer en bevatten dezelfde maffe personages.
Wijs bloed is een interessant boek, weliswaar enigszins gedateerd, maar een fraaie proeve van haar kunnen. Doodzonde dat haar niet de tijd is vergund om een rijk oeuvre op te bouwen. We zullen nooit weten waartoe zij in staat was geweest als zij niet op de toppen van haar kunnen was overleden.

 

Share

2 gedachten over “Wijs bloed – Flannery O’Connor”

  1. Interessante recensie, Jan! Ik heb het boek nooit gelezen, maar ik zie dat ik dat beslist moet goedmaken! Bedankt voor de tip dus!

    Beantwoorden

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.