De glazen kooi – Nicholas Carr

Automatisering: de voor- en nadelen

Nicholas Carr komt uit Amerika en hij schrijft over technologie, cultuur en economie. Hij heeft een achtergrond als journalist bij gerenommeerde media als Harvard business review, New York Times en Wall Street journal. Met zijn boek Het ondiepe (The shallows) behaalde hij een finaleplaats voor de Pulitzer prijs 2010. Eerder heb ik dit boek van hem gelezen, waarin hij op zoek ging naar de oorzaken van zijn afnemende vermogen zich gedurende langere tijd te concentreren. Een overdosis afleiding bleek de belangrijkste veroorzaker. In De glazen kooi onderzoekt hij een ander fenomeen: wat doet internet met onze hersenen en wat zijn voor- en nadelen daarvan.

Impliciete en expliciete kennis

Hij begint De glazen kooi met enige theorie. Bijvoorbeeld over impliciete kennis en expliciete kennis. Impliciete kennis bestaat uit handelingen die je verricht zonder erbij na te denken, die je dus ook niet kunt beschrijven. Expliciete kennis kun je aanleren en hiervan kun je ook beschrijven hoe je dat gebruikt. Automatisering heeft tot gevolg dat je vaardigheden kwijtraakt en dan met name de vaardigheden die je hebt moeten leren. Maar ook impliciete kennis en vaardigheden nemen af: handelingen die je zonder nadenken goed uitvoerde doe je steeds minder op de automatische piloot.

Carr geeft voorbeelden. Gebruik maken van een navigatiesysteem is heel handig. Uit testen blijkt dat bij mensen die alleen maar afgaan op de stem uit een kastje bepaalde hersengebieden minder ontwikkeld zijn dan bij mensen die kaarten gebruiken. Het vermogen om zich te oriënteren neemt af.
Piloten vliegen vooral op de automatische piloot. Gemiddeld genomen is dat veiliger. Mensen maken sneller fouten, bijvoorbeeld omdat ze kunnen worden afgeleid, dan computers. Een probleem ontstaat als er een storing is en piloten dan ineens zelf de stuurknuppel moeten hanteren. Terwijl ze dat vroeger zonder nadenken goed deden moeten ze nu ineens nadenken, vaak in hachelijke situaties. Dat kan fout gaan. Grote vliegtuigongelukken zijn het gevolg geweest; piloten deden precies het tegenovergestelde van wat ze zouden moeten doen. Ze waren vaardigheden kwijtgeraakt.

Dergelijke voorbeelden zijn er te over en komen voor in allerlei soorten beroepen. De voordelen van automatisering zijn evident, maar nadelen zijn er zeker ook.

Miswanting

Een ander fenomeen dat Carr onderzoekt is het volgende. Waarom willen mensen altijd maar doorgaan met automatiseren van werk, vooral van routinematige taken. Die vraag komt op nu uit verschillende onderzoeken blijkt dat mensen tevredener zijn als zij aan het werk zijn dan bij een teveel aan vrije tijd. Ook dit blijkt uit onderzoeken waarin mensen moesten beschrijven wat zij aan het doen waren en hoe zij zich op dat moment voelden.

Daarin zit iets tegenstrijdigs. Mensen zijn relatief tevreden met hun werk. Tegelijk wil men dat de handelingen die met werk te maken hebben worden geautomatiseerd. Hierdoor ontstaat meer vrije tijd met als gevolg toenemende “luiheid” en bijgevolg minder tevredenheid. Deze tegenstrijdigheid noemt hij miswanting.

Interessant

Carr schrijft over een vrij taai onderwerp op een prettig leesbare manier. De theorie versimpelt hij waar nodig, voor verdieping verwijst hij naar zijn bronnen. De voorbeelden die hij geeft zijn goed gekozen en spreken tot de verbeelding.
Het resultaat is misschien niet altijd even verrassend als je je al eerder in die materie hebt verdiept, maar het zal velen de ogen openen. Maar dan moet het wel gelezen worden. De glazen kooi is het meer dan waard, geeft inzicht en begrip in wat er met je gebeurt door de toenemende automatisering.

—