Positieve kritieken in overvloed. Terecht?
Vooraf: ik heb dit in het Duits gelezen, het kan zijn dat namen en plaatsen in de Nederlandstalige versie anders zijn gespeld. Sommige citaten zijn eveneens in het Duits weergegeven.
“Die Trauer, der Normalzustand dieser Erbinnen des Schokoladenfabrikanten”. Zomaar een zin uit Het achtste leven (voor Brilka) van Nino Haratischwili. Dat zou het levensmotto kunnen zijn van de generaties vrouwen die afstammen van de “stamvader” , de chocoladefabrikant. Het lijvige verhaal wordt verteld door Niza, verre nazaat van de chocoladefabrikant en het is ingebed in de politieke ontwikkelingen in Georgië en Rusland, en in bredere zin af en toe de rest van Europa, gedurende de levens van vooral de vrouwen.
Het achtste leven bestrijkt een periode van een eeuw, grotendeels de 20e eeuw. Het begint met een Konditor die een chocoladerecept maakt met bijzondere eigenschappen. Het recept blijft geheim en wordt uitsluitend mondeling aan vrouwelijke nazaten overgedragen. Het levert de man geen windeieren op. De generaties na hem profiteren volop van het enorme succes. Maar er lijkt ook een vloek op te rusten. Niet alleen voor sommige gebruikers, vooral voor de vrouwelijke nazaten is dat het geval.
Hun leven gaat niet over rozen, het noodlot loert altijd om de hoek. De normale gemoedstoestand van de dames is zoals genoemd, behalve aan het begin hun leven. Zodra de jeugdjaren zijn gepasseerd komen ze vroeg of laat in die gemoedstoestand terecht. Het achtste leven beschrijft de levens van vooral veel vrouwen en mannen gedurende die eeuw. Op de achtergrond spelen de (geo)politieke ontwikkelingen een belangrijke rol. Deze boze buitenwereld laat geen mens onberoerd en onaangetast. De onderlinge en andere (familiaire) intermenselijke verhoudingen hebben daaronder te lijden.
Het achtste leven beschrijft minutieus hoe de levens van de belangrijkste personen verlopen. Per deel is een ander de hoofdpersoon, hoewel het wel behoorlijk door elkaar heen loopt. In andere delen zijn zij dan wat minder prominent.
Doordat op de achtergrond de politieke verwikkelingen altijd aanwezig zijn geeft het een goed beeld van wat in diezelfde periode in vooral Georgië is gebeurd. Dat maakt Het achtste leven niet alleen tot een fraai familie-epos, het is ook machtig interessant om die kant van de medaille te kunnen zien.
Ondanks de dikte is het geen grote opgave om het vlot uit te lezen. De stijl van Haratischwili is soepel en de gebeurtenissen houden de aandacht gevangen.
Maar mijn mening is niet onverdeeld positief. Daarvoor heb ik teveel kanttekeningen en bemerkingen die ik hieronder enigszins gestructureerd weergeef.
Politieke eenzijdigheid
Wat mij het meest stoorde was de politieke eenzijdigheid. Twee belangrijke personen in de geschiedenis van Rusland en Georgië noemt zij consequent niet bij naam. Stalin, de Russische dictator, noemt zij Generalissimus. Beria, de baas van de Russische geheime dienst en door Stalin “onze Himmler” genoemd, heet Kleine Grosse Mann. Het lijkt op een wat kinderachtige poging om hen te ontmenselijken, zeker als je beseft dat minstens net zulke erge types als Hitler en Mao wel bij hun naam worden genoemd.
Een ander voorbeeld. Één van de nevenpersonages, Andro Eristawi, laat zich overhalen om dienst te nemen in het Duitse leger. Landverraad. Het vreemde is dat deze daad niet volmondig wordt afgekeurd. Sterker: Andro wordt door het hele boek heen met de nodige sympathie behandeld, eigenlijk een zielig slachtoffer van de omstandigheden. En nog sterker: de niet aflatende woede van Kostja, een kleinzoon van de fabrikant, over dit landverraad wordt uitermate negatief aan de orde gesteld. Een dubbelhartig standpunt, welk gedrag is afkeurenswaardiger? Hoeveel mensen zouden anders oordelen dan Kostja?
Nog maar één dan. Het verraad van de Duitsers door het Molotov – von Ribbentrop pact te verbreken en een oorlog uit te lokken komt nauwelijks aan bod. In enkele alinea’s worden de Duitsers impliciet als bevrijders gezien en wordt het de Russen min of meer kwalijk genomen dat zij er alles aan doen om ervoor te zorgen dat er zo min mogelijk in handen komt van de aanvallers. Is dat echt vreemd? Lijkt mij toch van niet.
Uit de tekst valt te proeven dat er eigenlijk enige spijt bestaat over het feit dat de Duitsers, zogenaamde bevrijders, zichzelf hebben overschat. Het niet met zoveel woorden veroordelen van de oorlogsdaad lijkt erop te wijzen dat de communisten als een groter kwaad werden beschouwd dan de nazi’s.
Neem ook een andere alinea (in het Duits):
“Die Erfolge der Wehrmacht waren kolossal. Der Generalstab der Roten – weiterhin zögerlich, weil gefangen zwischen der Angst vorm Kreml und der Not, schnell zu handeln – blieb passiv. Die Lähmung im Kreml legte sich auf das ganze Land. Ihr fielen in den ersten Kriegsmonaten unzählige Menschenleben zum Opfer.“
Ja natuurlijk. Alsof het grote aantal doden te wijten is aan de lamlendige houding van de aangevallen en in verwarring verkerende partij!
Gezien de achtergrond van de auteur is begrip op te brengen voor haar afkeer van alles wat met communisme en al zijn kwaad te maken heeft. Een evenwichtiger oordeel over nazisme versus communisme zou wel een stuk eerlijker en beter verteerbaar zijn geweest.
Stijl
Wat opvalt is dat er een groot verschil is tussen de zakelijke, doch niet altijd neutrale, zie voorgaande bemerkingen, stijl waarin Haratischwili de gebeurtenissen in de wereld beschrijft en de vaak emotionele stijl waarop de personen denken en reageren. Regelmatig is het nogal theatraal, af en toe is het op het randje van larmoyant. Je moet ervan houden, een kwestie van smaak. Dat ligt deels aan het gekozen perspectief. De gebeurtenissen in Europa vormen het kader. Hetgeen de personen meemaken wordt verteld door Niza, evenzeer een nazaat, aan Brilka (die uit de titel), op een indirecte manier. Niza is een niet bepaald evenwichtig persoon die nogal eens impulsief denkt en doet.
Gezien de dikte van het boek is het niet vreemd om af en toe zaken te herhalen. Dat komt zeker van pas als je er langer over doet. Lees je het in een tijdsbestek van circa twee weken dan gaat dat wel af en toe irriteren. Het lijkt wel alsof Haratischwili bang is dat je door de omvang van het boek er zolang over doet dat je gaandeweg het risico loopt op het ontwikkelen van Alzheimer. Het had van mij niet gehoeven, het houdt nodeloos op.
Door het boek heen worden veel uitspraken geciteerd. Het is lang niet altijd duidelijk wat daarvan de toegevoegde waarde is, hoe interessant ze op zichzelf ook zijn.
De omvang
Het achtste leven is een dik boek. Dat geeft niets, mits het niet onnodig dik is. Maar dat is het naar mijn mening wel. Het is prima om de levens en de achtergronden van de verschillende personages uit te diepen. Het geeft context, kleur en de kans om het doen en laten van de personen te kunnen begrijpen.
Toch had, zonder het verhaal tekort te doen, best een en ander kunnen worden weggelaten. De levens van relatief onbelangrijke personen, zoals Giorgi Alania of Fred Lieblich, worden breed uitgemeten. Maar zou het verhaal zoveel minder zijn geworden als dat wat minder aandacht had gekregen?
Ik denk het niet, integendeel zelfs. De lezer krijgt al genoeg te verstouwen.
Personages
Er komen veel personages in voor, het is logisch. Het blijft wel vooral beperkt tot de nazaten van de chocoladefabrikant, hun partners en een enkeling buiten dat kringetje. In die zin is het geen breed uitwaaierende roman.
In het algemeen worden de personen goed geschetst. De twijfels, dilemma’s, emoties, noem maar op, het komt allemaal aan bod. Prima.
Toch heb ik ook hierop enige kritiek. De mannen komen er meestal niet zo goed vanaf. Simon Jaschi, een verre voorouder van de vertelster is een monomane carrièrejager die graag deel uit wil maken van de “Nomenklatoera”. Uiteraard heeft zo iemand geen aandacht voor zijn gezin, hij laat het liever in de steek voor een streberige baan in Moskou. Met Kostja (Konstantin) zijn zoon, is het van hetzelfde laken een pak. Hij ontwikkelt zich tot een bruut die de dames en hun relaties tiranniseert en lichamelijk geweld niet schuwt.
De vrouwen dan. Grosso modo worden zij vooral als slachtoffer van de omstandigheden neergezet. Weinig eigen wil, te weinig kracht om hun eigen weg te gaan. De enige die wel aan het kringetje ontsnapt doet dat niet uit vrije wil.
Naarmate je verder komt in Het achtste leven ga je beseffen dat wat de vrouwen ook doen het toch fout afloopt. Zo erg dat je op zeker moment als lezer dat al mijlenver van tevoren ziet aankomen en dat de enige verrassing is de manier waarop het fout loopt.
Want treuren zullen ze!
Conclusie
Doordat ik de accenten op wat minpunten leg lijkt het alsof het een straf is om Het achtste leven te lezen. Voor alle duidelijkheid: dat is absoluut niet het geval. Het achtste leven (voor Brilka) is een heel aardig boek.
Het geeft een fraai beeld van de tijdgeest, vooral in Georgië, aan de hand van de wederwaardigheden van de nazaten van een succesvolle chocoladefabrikant.
Het zou een boek voor de eeuwigheid kunnen zijn, ware het niet dat er teveel kanttekeningen bij kunnen worden gemaakt. Hoe mooi het ook is, hoe prachtig vele beschrijvingen ook zijn, het lijkt erop dat het verhaal meer tijd zou moeten hebben gehad om te rijpen dan het nu heeft gekregen.
Roman
Frankfurter Verlagsanstalt
2014
1280
Een monumentaal, Tolstojesk familie-epos dat zes generaties omspant tussen 1900 en nu. Acht levens van één Georgische familie, beginnend in een kleine stad tussen Georgië en Azerbaidzjan, waar een getalenteerde chocolatier zijn dochters grootbrengt en en passant een recept bedenkt voor een verrukkelijke chocoladedrank met gevaarlijke krachten. Het brengt hem rijkdom en aanzien, maar dat betekent in die tijd ook al spoedig een gevaar.
Niza is de achterkleindochter van Stasia, een van de dochters van de chocolatier. Zij woont in Berlijn en vertelt op eeslepende wijze, maar ook met veel ironie en humor, de dramatische geschiedenis van haar familie en die van de ‘rode’ twintigste eeuw – een cruciale periode in de Europese geschiedenis – met de opkomst en ondergang van de Sovjet-Unie, het wegvallen van het IJzeren Gordijn en de perestrojka.
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
heb het boek nu bijna gelezen op het laatste hoofdstuk na.. ben voornamelijk aan dit boek begonnen door de hoeveelheid zeer positieve reacties van de Hebban lezers. zo’n 80 lezers hebben het boek in ebook versie mogen vooruitlezen. Wel een goed idee van de uitgever. iedere week een hoofdstuk. wel een opdracht om een recensie op te sturen
Vind het boek wel wat dik. de eerste helft gaat prima. daarna kwam er wel wat vertraging. zoveel namen met hun verhalen
de waardering favoriet krijgt het boek niet van mij. wel een duidelijke 4 sterren.
Bedankt voor je reactie. Het boek had gerust een stuk dunner kunnen zijn, ik vermoed dat het dat alleen maar sterker had gemaakt. Maar ook: te veel aandacht voor niet zulke relevante personages, het in mijn ogen wat misvormde beeld over de tweede wereldoorlog en het meten met twee maten ten aanzien van verderfelijke leiders vond ik te veel minpunten voor vier sterren. Maar veel scheelde het niet.
Ik vind dat de uitgever wel een miskleun heeft gemaakt: in november 2015 was haar interview op Crossing Border terwijl er op dat moment nog lang geen vertaalde uitgave was, die kwam pas een jaar nadien. Wellicht dat de uitgever ter compensatie zo veel aandacht hieraan heeft gegeven.
Andro en zijn zoon komen inderdaad sympathiek over bij de lezer. Veel sympathieker dan Kostja.
Nogal vervelend, natuurlijk, als je bedenkt dat Andro eigenlijk wel een nazi was.
Maar ook wel een bewijs van schrijftalent, vind ik. Als je je lezers zo op het verkeerde been kan zetten.