Een onberispelijke man – Jane Gardam

The man behind the mask

Jane Gardam, geboren in 1928, kun je met een gerust hart een laatbloeier noemen als het gaat om haar carrière als auteur. Pas in 1971 kwam haar eerste boek uit, een kinderboek. Sindsdien is er geen houden meer aan. Aanvankelijk publiceerde zij vooral kinderboeken, later kwam het accent meer te liggen op romans en verhalenbundels voor een volwassen publiek. Een onberispelijke man werd uitgebracht in 2004, zij liep al tegen de tachtig. Ondanks alles wat zij daarvoor had gepresteerd, inclusief het winnen van vele prijzen, werd dit boek haar doorbraak naar het grote publiek. Het is het eerste deel van een trilogie.

De oorspronkelijke titel is Old Filth, een acroniem voor Failed In London, Try Hong Kong. Dat deze titel niet zou worden overgenomen lag voor de hand, het is een begrip dat mensen in andere landen dan het Verenigd Koninkrijk weinig zegt. De titel Een onberispelijke man dekt de lading, althans als je mag afgaan op de reputatie van de hoofdpersoon, Eddie Feathers. Het is een masker van perfectie waar veel achter verborgen blijft.

Roerig leven

Voor de buitenwereld is Feathers een zeer succesvol man, hij heeft een enorme staat van dienst als advocaat en rechter in Hong Kong. Na zijn pensionering is hij met zijn vrouw teruggekeerd naar Engeland. Zij wonen in Dorset, erg afgelegen en afgeschermd van de buitenwereld. Het kost zodoende geen moeite de schijn op te houden van een man die geslaagd is in het leven, een schoolvoorbeeld van een Britse heer.

Via verschillende terugblikken kom je te weten dat hij in werkelijkheid een heel roerig leven heeft gehad. Zijn moeder stierf drie dagen na zijn geboorte aan kraamvrouwenkoorts, zijn hooggeplaatste maar depressieve vader negeerde hem volkomen. Hij is in de eerste jaren opgevoed door lokale “tantes.” Op zijn vierde werd hij alleen naar Engeland gestuurd om daar de voorgeschreven route te volgen naar een glansrijke loopbaan. Een route die liep via adoptieouders, een elitaire kostschool en vervolgens Oxford. Het is een jeugd zonder ouderliefde van een knaap die vrijwel nergens kan aarden. Hij stottert, het kost veel moeite om daarmee om te leren gaan, hij heeft nauwelijks vrienden. Met de enige echte vriend is hij zo close dat de geruchten over homofilie geregeld de kop opsteken. Aan die vriendschap komt een ruw einde aan het begin van de tweede wereldoorlog.

Wat verborgen blijft

Veel, heel veel. De hoofdpersoon van Een onberispelijke man is wel getrouwd, hoe kan het ook anders. Betty heet zijn vrouw. Het is een liefdeloos huwelijk zonder kinderen. Dat die kinderloosheid pijn doet blijkt in een schrijnende scène waarin het echtpaar zijn nalatenschap wil opstellen en het hen niet meevalt een bestemming te vinden.

Dat hun liefdesleven geen succesverhaal is blijkt uit allerlei terloopse aanwijzingen. Feathers heeft in zijn leven maar één echte liefde gekend, een aanwijzing die nauwelijks opvalt. Dat zijn oude vijand uit Hong Kong, Veneering, naast hem is komen wonen is ook bepaald geen toeval. Dat deze man niet alleen in de rechtszaal zijn rivaal is geweest kan worden geconcludeerd als Feathers zichzelf buitensluit en hij niet anders kan dan bij zijn buurman aan te bellen voor hulp. Ze hebben elkaar jaren genegeerd. Vermoedelijk niet geheel toevallig heeft Veneering een sleutel van het huis van zijn buren. Het is één van de vele voorbeelden van verborgen geheimen.

Mooie, rustige stijl

Gardam schrijft rustig, neemt de tijd om details te beschrijven. In een verhaal dat vaak heen en weer springt in de tijd weet zij heel geraffineerd het beeld van de succesvolle oude heer te laten verbrokkelen. Gardam wiegt je soms bijna in slaap, niet omdat het verhaal verveelt maar omdat ze het zo weldadig kalm weet te brengen. Maar dat is nou net het gevaar van dit verhaal. Vaak heel terloops, bijna achteloos, brengt zij tussen de regels door telkens weer nieuwe details over het leven van deze man. Het is constant opletten geblazen, voor je het weet mis je van alles.

Er hangt een sfeer van weemoed over het boek zonder dat het zwaarmoedig wordt. Er zit een zekere lichtheid in de verschillende kleurrijke personages, sommige scènes zijn schitterend en onvergetelijk. Neem de reis die Feathers na het overlijden van Betty onderneemt om zijn nichten te bezoeken. Eigenlijk is hij niet in staat om aan het drukke verkeer deel te nemen, ook omdat hij links rijden niet gewend is. Hij vindt zichzelf echter een prima chauffeur, maar dat hij daarin alleen staat blijkt uit de reacties van zijn medeweggebruikers. Hilarisch en tragisch tegelijk.

Een onberispelijke man is zo’n boek dat mooier wordt naarmate je er langer over nadenkt. Zo’n boek dat je met een zucht van tevredenheid dicht slaat. Zo’n boek waarvoor je even de tijd moet nemen om alles tot je te laten doordringen. Omdat zo veel niet expliciet wordt gebracht maar waarvoor je als lezer je best moet doen om het niet te missen. Een boek dat de bepaald niet fraaie geheimen van de hoofdpersoon en van de personen uit zijn omgeving niet makkelijk prijsgeeft.

—

Titel	Een onberispelijke man
Auteur	Jane Gardam
Vertaling van	Old Filth
Vertaler	Joost Poort
Uitgeverij en jaar	Cossee 2017
Pagina’s	320
ISBN	9789059367067