Gevoelloze dienaar
Het fenomeen butler is misschien niet uitsluitend Brits, maar is wel typerend. Zelfingenomenheid, conservatisme, afstandelijkheid en onderdanigheid die neigt naar kadaverdiscipline zijn zo van die eigenschappen waarover je moet beschikken om geschikt te zijn om dat beroep te kunnen uitoefenen. In De rest van de dag beschrijft Kazuo Ishiguro hoe het leven van zo’n gevoelloze dienaar eruit kan hebben gezien.
Het is geschreven in de vorm van een dagboek dat zes dagen omspant in het leven van Stevens, de butler en de hoofdpersoon. Hij is zo lang onderweg naar een afspraak met een oude bekende: de voormalig huishoudster juffrouw Kenton. Door een tekort aan personeel heeft hij enkele fouten gemaakt en hij ziet een hernieuwde aanstelling van haar als een gedeeltelijke oplossing voor zijn problemen.
Heden en verleden
Ishiguro verweeft heden en verleden bijzonder knap met elkaar. Tijdens diens reis ontmoet Stevens verschillende mensen. Gesprekken met hen wekken de suggestie dat zijn voormalige werkgever, lord Darlington, een bedenkelijke reputatie heeft. Deze zou zich hebben laten gebruiken door de Duitsers om de geesten rijp te maken voor het herstel van de macht die zij waren kwijtgeraakt na het verlies van de Eerste Wereldoorlog. Hoewel het Stevens nauwelijks kan zijn ontgaan is het toch een schok voor hem.
De terugblikken worden gevormd door de herinneringen van deze butler. Dit vormt het grootste deel van De rest van de dag. Het is de periode dat Darlington Hall een belangrijke plek was waar vooraanstaande mensen uit de landen die het politieke spel bepaalden elkaar ontmoetten. Je krijgt een beeld van hetgeen van een waardig butler wordt verwacht. Op menselijk vlak is dat een nogal ontluisterend portret; dienend, alles voor de vorm en het liefst zonder zoiets hinderlijks als gevoelens of inlevingsvermogen.
Gevoelloze stijve hark zonder empathie
Enkele nogal schrijnende voorbeelden: de vader van Stevens overlijdt tijdens een belangrijke bijeenkomst. Hij heeft geen tijd om afscheid te nemen want het werk gaat voor. Twee Joodse meisjes moeten weg omdat hun aanwezigheid de goede banden met enkele Duitsers zou kunnen schaden. Het doet hem niets. Als juffrouw Kenton, met wie hij een hechte band had tijdens hun samenwerking, aankondigt dat zij ontslag neemt omdat zij gaat trouwen feliciteert hij haar niet. Het boek wemelt van dergelijke voorbeelden.
Stevens is niet alleen gevoelloos, hij is ook vormelijk en een stijve hark. Zijn vader die ook een tijdje op Darlington Hall werkt noemt hij Stevens. Juffrouw Kenton blijft juffrouw Kenton, ook al spreken zij elkaar dagelijks onder het genot van een kop warme chocola, als het werk erop zit. Zijn nieuwe werkgever is de Amerikaan Farraday, veel losser in de omgang dan Sir Darlington. De krampachtige pogingen van Stevens om iets luchtigs aan zijn manier van converseren toe te voegen zijn aandoenlijk en onbeholpen. Hij faalt telkens grandioos. Het slot is wat dit betreft de beste illustratie van diens onbeholpenheid.
Prachtig geschreven en vertaald
Ishiguro heeft met dit boek de Booker Prize gewonnen. In 2017 is aan hem de Nobelprijs toegekend. Hij is een geboren Japanner en is op jonge leeftijd met zijn ouders naar Engeland verhuisd, in 1960. Dit wetende is het een buitengewone prestatie om een indringend beeld te schetsen van een stukje Engeland dat hij niet gekend kan hebben. Zijn taalgebruik is prachtig, de wisselingen tussen heden en verleden verlopen soepel.
De manier waarop hij laat doorschemeren dat de rol van Darlington achteraf gezien nogal dubieus was is heel subtiel gedaan. De wijze waarop hij Stevens portretteert is van een genadeloze precisie. De manier waarop Ishiguro laat zien dat er in een wereld van uiterlijk vertoon geen ruimte is voor medemenselijkheid is schrijnend.
De rest van de dag is bijzonder boeiend en onderhoudend. De vertaler, Bartho Kriek, komt veel lof toe voor de prachtige manier waarop hij erin is geslaagd om die sfeer en setting ook in vertaling overeind te houden.
—
Roman
Atlas
1989
Paperback
215
Bartho Kriek
9789045007922
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
Ja, een prachtig boek. Laatst ook de verfilming bekeken, vond ik zeer geslaagd.
Gisteren de film gezien. Mooi. Ik kom daar nog op terug.