De druiven der gramschap – John Steinbeck

 

Tijdloos

Helaas. De druiven der gramschap is in 1939 verschenen maar had met wat aanpassingen net zo goed vandaag de dag kunnen verschijnen. Het epos van John Steinbeck over de familie Joad is een sociale aanklacht, een fascinerend stuk geschiedschrijving en een intens ontroerend verhaal over een familie die uit hun vertrouwde omgeving wordt verdreven, in steeds grotere ellende verzeild raakt en ondanks alles toch probeert er het beste van te maken.

Een familie op weg naar het beloofde land

De druiven der gramschap begint met het verhaal van Tom Joad die na vier jaar gevangenschap voorwaardelijk wordt vrijgelaten. De drie jaar die hem nog resten mag hij onder strenge voorwaarden in “vrijheid” doorbrengen. Hij gaat naar zijn ouders, in nieuwe kleren en met nieuwe schoenen die niet goed passen. Uiteindelijk komt hij er wel. Net op tijd. Zijn ouders en andere familieleden vertrekken noodgedwongen van de boerderij die zij jarenlang hebben bewoond. Jarenlange droogte, uitgeputte landbouwgrond en mechanisering maken dat zij weg moeten. Of beter: worden verdreven omdat mensenhanden het verliezen van machines zoals tractoren.

Hun schamele bezittingen laden zij op een oude truck en zij gaan op pad met een beetje mondvoorraad en wat geld. Het reisdoel is Californië, het beloofde land waar voor iedereen werk zal zijn op onmetelijke fruit-, groente- en katoenplantages. Dat is wat de flyers hen beloven.
Zij zijn niet de enigen. Samen met honderdduizenden anderen zijn zij op de vlucht voor de “Dust bowl”. De mensen die zij onderweg tegenkomen vertellen andere verhalen en de moed zinkt hen langzaam in de schoenen. Toch gaan zij door, zij hebben geen keuze. Het is doorgaan of doodgaan.

De omstandigheden in Californië zijn erbarmelijk. De plantages zijn in bezit van grootgrondeigenaren die de hongerige werkzoekenden genadeloos tegen elkaar uitspelen. De Okies (de boeren uit Oklahoma) worden als uitschot bejegend. Als ze geluk hebben houden ze na een dag beulswerk een hongerloon over dat ze verplicht moeten besteden in de winkel van de eigenaar. Deze moderne slavernij leidt tot honger en uitputting maar heeft ook een onvoorzien gevolg. Mensen organiseren zich, de wanhoop is groter dan de angst voor de anonieme eigenaren en diens duivelse werktuigen in mensengedaante.

Een verhaal van alle tijden

De druiven der gramschap is in dat opzicht een tijdloos verhaal. Ook nu zijn mensen op de vlucht in een wanhopige zoektocht naar een beter leven. Weg uit oorlogsgebieden, weg uit gebieden die langzaam maar zeker onbewoonbaar raken door klimaatverandering en watergebrek. En ook nu zijn deze mensen het afvoerputje van de samenleving. Als zij geluk hebben kunnen zij als moderne slaven aan de slag in plantages in bijvoorbeeld het zuiden van Europa in omstandigheden die vergelijkbaar zijn met dat van de familie Joad en vele lotgenoten destijds.

Het verhaal van de reis en de belevenissen van de familie Joad vormen de hoofdmoot van De druiven der gramschap. In zeker opzicht is het een road novel, het gaat vooral over de lange en moeizame reis. Het is ook een familiegeschiedenis. Opa wil niet mee en gaat liever dood op de plek die hij altijd heeft gekend. De familie laat hem niet alleen. Onderweg maken zij veel ellende mee, mensen gaan dood, degenen die overblijven groeien steeds meer naar elkaar toe. De familiebanden worden alleen maar sterker van meer tegenslag.
Het is ook een verhaal over sociale bewogenheid. Zelfs in heel rottige omstandigheden laat je een medemens in nog grotere nood niet barsten.  

Geregeld wisselt Steinbeck dit af met beschrijvingen en beschouwingen die een helikopterblik geven op de economische en sociale veranderingen. Het blijkt een effectieve manier om af en toe even uit te zoomen van het geworstel en gezwoeg van de kleine en machteloze mens.

Tragisch en optimistisch

Is De druiven der gramschap daardoor een deprimerende roman? Ten dele. De afstandelijke, eerder rationele dan emotionele stijl zorgt ervoor dat het niet één groot tranendal is. Het is daardoor wel heel effectief. Want tussen al die “nuchtere” regels door proef je de enorme boosheid en de verontwaardiging van de auteur, een emotie die uiteindelijk dat van de tragiek overstemt.

In zekere zin is het toch ook een optimistisch verhaal. De overlevingsdrang van mensen als de familie Joad is enorm groot. Sociale bewogenheid blijft een kernwaarde en ondanks alle tegenslag proberen zij zo veel mogelijk hun menselijke waardigheid te bewaren. En er is altijd die hoop op een betere toekomst die hen aan de gang houdt.

Er zijn weinig boeken die het predikaat monumentaal verdienen. De druiven der gramschap wel. Het verhaal is prachtig, de afwisseling met de beschouwende stukken is sterk, de stijl is bewonderenswaardig beheerst. En het is tijdloos. Ook deze wereld heeft behoefte aan Steinbecks.

De druiven der gramschap
John Steinbeck
Roman
L.J. Veen
2013
Paperback
604
Alice Schrijver
9789025440589
Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.