Levendige beschrijving van jeugdjaren
Als je dan toch met een groot schrijver als Lev Tolstoj moet kennismaken waarom zou je dan niet bij het begin beginnen? Kinderjaren was zijn debuut in 1852, aanvankelijk gepubliceerd onder pseudoniem. Het is het eerste deel van wat zou uitgroeien tot een “trilogie” die onder de titel Jeugdherinneringen is uitgebracht. De andere twee delen zijn Jongensjaren en Studentenjaren. Overigens was het aanvankelijk de bedoeling dat het een vierluik zou worden, aldus vertaler Arthur Langeveld in zijn uitgebreide nawoord, om alle stadia van de jeugd te beschrijven. Van een vierde deel is het niet gekomen en daar valt wel wat voor te zeggen, omdat de hoofdpersoon, Nikolenka Irtenjev, aan het einde al min of meer volwassen is. In jaren welteverstaan.
Zes jaar in zeven dagen
Over de titel is nog wat gedoe geweest. In eerste instantie is het gepubliceerd als Geschiedenis van mijn kinderjaren. Tolstoj was verontwaardigd hierover. Kinderjaren betreft niet alleen zijn eigen herinneringen en ervaringen, het is vermengd met familieverhalen en verzinsels. Hij wilde het algemener maken, niet overwegend persoonlijk.
Jeugdherinneringen omvat een periode van zes jaar. Het is niet dat je de hoofdpersoon gedurende al die jaren volgt, de drie delen beschrijven alles bij elkaar niet meer dan zeven dagen. Het is wel genoeg om een beeld te krijgen van de hoofdpersoon, de omgeving waarin hij opgroeit en de ontwikkeling die hij doormaakt.
Kenmerkende opening
Het begint als Nikolenka net tien jaar is geworden en wordt gewekt door de privéleraar. Het is een scène die illustratief is voor de hoofdpersoon en de rest van het boek. Hij is tijdens het ontwaken boos op deze Karl Ivanytsj, maar dat duurt niet lang. Een paar tellen later is het alweer omgeslagen naar sympathie. Het is een golfbeweging die veel vaker voorkomt, hoewel het op latere leeftijd langer duurt voordat stemmingen en meningen omslaan. Een paar jaar verderop heeft hij er langer voor nodig om de aanvankelijke vriendschappelijke gevoelens voor Dmitri Nechljoedov te doen veranderen in afkeer.
“We voelden dat we elkaar te goed kenden. En elkaar te goed of te slecht kennen is een even grote belemmering voor een normaal contact.”
Hij kan ook uit het niets verliefd worden op een meisje, haar vergeten om vervolgens weer verliefd te worden en dat nog eens te herhalen. Wispelturig mannetje.
Dat openingsfragment is ook in ander opzicht illustratief. De beschrijving is enorm levendig en heel rijk aan details, iets wat Tolstoj in het hele boek zal volhouden. En er is nog een aspect. Nikolenka is een kind en het zijn ook de belevenissen van een kind, zoals een kind dat zou kunnen meemaken. Ondanks dat de hoofdpersoon pas tien jaar oud is heeft zijn manier van praten en denken niets kinderlijks, zoals deze overpeinzing.
“Maar als je logisch redeneert dan kun je nooit echt spelen. En als je niet kunt spelen, wat blijft er dan nog over?”
Nog iets over die opening. Nikolenka heeft een huisleraar, hij wordt wakker in een bed met een eikenhouten hoofdeind, hij heeft een huisleraar die rondloopt in een kleurige gewatteerde kamerjas met bijpassende ceintuur. Het zijn details die prijsgeven dat hij opgroeit in de “betere” kringen. Later zal blijken dat ze nogal dicht tegen de adel aanschurken en daar min of meer kind aan huis zijn.
Boordevol informatie in levendige stijl
Dit was dan de eerste pagina van een boek van ongeveer 450 pagina’s. Tolstoj weet op een ogenschijnlijk eenvoudige manier bijzonder veel informatie te geven en dat houdt hij consequent vol. Jeugdherinneringen is een roman in drie delen die boordevol zit met levendige beschrijvingen en goed uitgewerkte personages. Het geeft een prachtig beeld van het leven van de mensen in de hogere kringen in het Rusland in het midden van de 19e eeuw.
De hoofdpersoon wordt ouder, zijn kijk op de mensen wordt volwassener, hij ontwikkelt gevoelens voor leden van het andere geslacht, maar zijn eigenschappen veranderen niet wezenlijk. Hij blijft wispelturig, zijn humeuren en meningen over mensen kunnen van het ene op het andere moment omslaan.
Een opvallend karaktertrekje is zijn te grote zelfverzekerdheid. Na een goede start als student denkt hij de studie wel af te kunnen zonder zich noemenswaardig in te spannen. Deze arrogantie komt hem duur te staan. Het is overigens maar zeer de vraag of die arrogantie niet een overreactie is op aanvankelijke onzekerheid en twijfel.
Als hij toelatingsexamen moet doen, overigens een heel bijzonder proces, dan is hij onzeker en twijfelt hij aan zijn vermogens, bijna ziekelijk. Als hij er met vlag en wimpel doorheen rolt dan verandert zijn houding volkomen en waant hij zich superieur.
Prachtig tijdsbeeld en karakteristieke stijl
Inmiddels zijn we dan aan het slot beland en hebben we een prachtig beeld gekregen van het leven in die omstandigheden in die tijd. Frans is de voertaal van de hogere kringen, zonder aarzeling wordt gesproken over de Turk die een soort huisknecht is, vrouwen hebben een ondergeschikte rol en zijn van ondergeschikte betekenis, tenzij als moeder of bediende.
Rest mij om nog een opmerking over de stijl te maken. Het schijnt kenmerkend te zijn voor Tolstoj dat zijn zinnen niet altijd even vloeiend zijn, een beetje kraken en piepen. Ik kan het niet bevestigen, dit was mijn kennismaking met hem, maar een voorbeeld:
“want theedrinken in het bos, op het gras, op een plek waar niemand nog ooit thee had gedronken, dat vonden we de hoogste vorm van genot.”
Vloeiend is anders maar op de een of andere manier is het niet storend. Sterker, op een gegeven moment wen je eraan en krijgt het ook een zekere charme.
Jeugdherinneringen is een prachtige kennismaking met Tolstoj en doet enorm uitzien naar ander, bekender werk van hem!
Roman
Prometheus
2019
468
Arthur Langeveld
9789044642308
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.