Kruispunt – Jonathan Franzen

 

Te veel zwakke punten

Het contrast kan bijna niet groter zijn. Na het vrij minimale en vooral vragen oproepende Kleedkamer in kindertijd van Patrick Modiano was het de beurt aan Kruispunt van Jonathan Franzen. Een breed uitwaaierende roman die zich afspeelt aan het begin van de jaren zeventig waarin alles voor de lezer is ingevuld. Een boek om lui achterover leunend tot je te nemen en je te laten meevoeren in de wederwaardigheden van een bijzondere familie. De roman is vrijwel unaniem met veel gejuich ontvangen. Ik juich niet mee, daarvoor heb ik te veel bedenkingen.

Herkenbare setting

De setting is herkenbaar. Het gaat om vijf leden van een gezin van zes dat woont in een klein stadje in Amerika. Het zesde gezinslid is de jongste zoon en hij komt alleen terloops aan bod. Te jong, te oninteressant nog. Het begint aan de vooravond van Kerstmis 1971 en eindigt rond Pasen, het jaar daarop. Het verhaal in Kruispunt wisselt af tussen de vijf andere gezinsleden die behalve dat nog iets anders gemeen hebben: ze staan op een kruispunt in hun leven. Om wie gaat het?

Het echtpaar Hildebrandt

Vader Russ, hulpprediker van een progressieve kerk. Hij wil zijn liefdeloze huwelijk ontvluchten. Hij komt in aanraking met de elf jaar jongere weduwe Frances, lid van zijn kerkelijke gemeente. Wat volgt is een hoop voorspelbaar geworstel en kunstgrepen om nader tot elkaar te komen waarbij vooral Russ het initiatief neemt. Een beetje te opzichtig, iedereen heeft hem door, maar ja die hormonen.

Hij is getrouwd met Marion. Op het eerste (en ook het tweede) gezicht een saaie, uitgebluste vrouw en moeder, lomp en met haar beste jaren ver achter zich. Haar verleden blijkt veel interessanter, hoewel niet per se prettiger, dan haar huidige leven. Zij ziet wat er met haar man aan de hand is en dat zet haar ertoe aan om in korte tijd haar vroegere mooie figuur terug te krijgen. In een vreemde, wanhopige actie zoekt zij contact met de man die haar als eerste heeft betoverd. Dat loopt uit op een voorspelbare deceptie.

De kinderen

De oudste is Clem. Slimme student die zijn kansen vergooit als hij Sharon leert kennen. Hij raakt in de ban van haar lichaam. Wat zij samen uitspoken zorg ervoor dat hij zijn studie verwaarloost. Hij neemt een radicaal besluit dat werkelijk iedereen in dit boek verbijstert.

De enige dochter is Becky. Populair op school, cheerleader, braaf meisje.  Zij is jaloers op haar broer Perry en eigenlijk heeft zij een hekel aan haar populariteit. Het is meer een rol die zij speelt dan dat zij dat van binnenuit wil. Haar leven krijgt een wending als zij in aanraking komt met de hippiecultuur, drugs probeert en verliefd wordt op de zanger van de band. Die heeft al een relatie met een ander. Waarop wederom een hoop gedoe volgt over liefde, jaloezie en geruzie met rivalen.

Perry is de laatste die aan bod komt. Hoogbegaafd met zijn IQ van 160 maar het loopt niet lekker met hem. Hij staat een beetje buiten de maatschappij, of liever boven de mensen die hij kent. Met hem gaat het niet goed, weed en daarna sterkere drugs doen hun destructieve werk.

Personages gedetailleerd uitgewerkt, sfeer klopt

Deze personages werkt Franzen tot in detail uit. Ze komen echt tot leven, maar ze zijn ook wel heel erg voorspelbaar, net als hun daden. In het bijna 600 pagina’s tellende Kruispunt word je wat hen betreft nergens op het verkeerde been gezet en zijn ze nergens echt verrassend. Een sterk punt van Kruispunt zijn de passages waarin de verschillende personen elkaar eens flink de waarheid vertellen. Ja, deze familie steekt er heel veel energie in om de onderlinge verhoudingen te verzieken. De sfeer is ook een sterk punt. Het voelt echt zoals het er in de jaren zeventig in een provinciestadje in een ogenschijnlijk onopvallend gezin aan toe kan zijn gegaan. Weinig mis mee.

Als je dit zo leest vraag je je af waaraan Kruispunt de juichrecensies en de maximale score aan ballen en sterren heeft verdiend, maar er is meer op aan te merken.

Zwakke punten en tegenvallers

Het is zwak dat het zich afspeelt in een plaats die New Prospect heet, met de focus op een jongerenafdeling van de kerk die Crossroads (de Engelstalige titel van dit boek) heet. Het is gemakkelijk, maar niet het grootste probleem.

Te breed uitwaaierend en te veel ballast

Er waren passages die vrij lastig waren door te komen. De aandacht verslapte nogal eens en dat is geen goed teken. Franzen toont zich weer te vaak de ouwehoer die hij in eerdere boeken ook bleek te zijn. Kruispunt is bepaald geen klein gehouden roman. Er komen ongelooflijk veel personages in voor. Van velen van hen is de rol tamelijk betekenisloos, maar Franzen kiest er desondanks voor om hen een gezicht te geven en hun achtergrond te schetsen. Voorbeeld:

“Ginchy was een quaker uit Pennsylvania, maar ook een voormalig footballcoach en hopman. Hij hield er in zijn kamp een hoornblazer op na die elke dag begon met een reveille en eindigde met een taptoe, plus een kok die hij de officiële titel van kwartiermeester had gegeven, en in de persoon van Russ had hij nu ook een adjudant. Ginchy was dol op militaire dingen, behoudens het doodschieten van mensen.”

De rol van deze Ginchy is echter vrijwel betekenisloos Dit doet Franzen veel vaker en dat zorgt voor veel ballast. Het zou zonder dat oeverloze gezwam al vol genoeg zijn.

Te uitleggerig

Natuurlijk is het prima als er waar nodig achtergrondinformatie wordt gegeven, maar hij doet dat te vaak. Lezers zijn heus wel zelf in staat om bijvoorbeeld desgewenst de achtergrond van Mennonieten of wederdopers op te zoeken. In zo’n uitpuilende roman hoef je echt niet uit te leggen dat Mennonieten zijn vernoemd

“naar de Fries Menno de Wit, die zich in 1540 als katholiek priester tot de doperse beweging had bekeerd.”

Het houdt het verhaal op en is voor de plot nauwelijks van toegevoegde waarde. Maar ja, oompje Franzen legt het graag allemaal nog een keer uit.

Te Amerikaans en tijdgebonden

In het persbericht staat dat Kruispunt een scherp beeld geeft van het moderne Amerika. Wat? Dat wekt de suggestie dat het tijdloos is en dat klopt echt niet. Het geeft een beeld van Amerika, en vooruit, misschien ook van de rest van de westerse wereld aan het begin van de jaren zeventig. Toen waren onderwerpen en thema’s als gedoe met drugs, de hippiecultuur en de oorlog in Vietnam bepalend, maar de wereld van nu ziet er toch echt heel anders uit met andere problemen.

Het bijna obsessieve gedoe met religie is heel belangrijk in dit boek. Het overheerst het leven van alle hoofd- en bijrolspelers. Op zichzelf wel interessant maar het is inmiddels toch wel een uitgekauwd thema en Franzen voegt er niets nieuws aan toe.

Te klef einde

Het komt vaker voor en het lijkt wel of vooral de moderne Amerikaanse auteurs er patent op hebben. Een boek lang vol ellende en gedoe en dan een hoopvol einde waarin veel weer op zijn pootjes terecht komt. Waarom toch?? Moeten er weer zakdoekjes worden verkocht?

Best aardig, zeker niet uitmuntend

Kruispunt heeft best wat moois te bieden. Dat zit hem dan vooral in de goed uitgewerkte en meestal interessante karakters en in de sfeer. De verschillende verhaallijnen zijn meestal ook boeiend, maar niet altijd. Franzen had best wat (heel wat?) mogen schrappen. De wisseling van perspectieven is aardig uitgewerkt maar heeft wel tot gevolg dat sommige interessante gebeurtenissen twee keer aan bod komen. Franzen laat sowieso niets aan de verbeelding van de lezer over. Hij schrijft werkelijk alles helemaal dicht.

Het komt helaas niet in de buurt van goed, laat staan uitmuntend, daarvoor zijn er in mijn ogen te veel zwakke punten. Mede gezien eerdere ervaringen met Franzen denk ik dat ik maar stop met hem als auteur te volgen. Ook de vervolgdelen van het als opener van een trilogie neergezette Kruispunt zal ik aan mij voorbij laten gaan.

Kruispunt
Jonathan Franzen
Roman
Prometheus
2021
Paperback
572
Peter Abelsen
9789044649079
Share

1 gedachte over “Kruispunt – Jonathan Franzen”

  1. Een hoopvol einde? Dat is niet wat ik heb gelezen. Naar mijn idee eindigt de roman met een ontwricht gezin, waar de verhoudingen compleet overhoop zijn gehaald en waar stellingen zijn betrokken die op korte termijn (en misschien ook op de lange) niet meer verlaten zullen worden. Eerder een ontluisterend dan een hoopvol einde.

    Beantwoorden

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.