Geschiedschrijving met gevoel
Dagboek van een invasie van Andrej Koerkov begint op 29 december 2021. Een groot deel van de wereld maakte zich vooral druk om de nieuwste variant van het coronavirus. Dreigend genoeg, maar in Oekraïne was er een andere dreiging die steeds meer naar de voorgrond drong. Rusland was bezig om met veel materiaal en manschappen een enorme legermacht op te bouwen aan de grens. Dat ging gepaard met weinig verhullende dreigende taal vanuit het Kremlin. Nog geen twee maanden later begon de aanval en de Oekraïense bevolking had sindsdien wel wat anders om zich druk over te maken dan die nare ziekte.
Het ondenkbare gebeurt
Andrej Koerkov wordt beschouwd als de belangrijkste schrijver van Oekraïne. Hij heeft een behoorlijk aantal romans geschreven, een enkele daarvan werd een bestseller. Koerkov is voorzitter van de Oekraïense tak van PEN, een internationale schrijversvereniging die zich onder meer inzet voor de vrijheid van meningsuiting van schrijvers. Koerkov is in Rusland geboren en tot dit jaar schreef hij in het Russisch en in het Oekraïens.
Net als veel van zijn landgenoten kon hij zich nauwelijks voorstellen dat de oorlog met het grote buurland daadwerkelijk zou uitbreken. Hij werkte aan zijn nieuwe roman en maakte ondertussen aantekeningen over de politieke situatie. Toen op 24 februari 2022 het luchtalarm klonk, kwam het werk aan de roman stil te liggen. De notities vormden het begin van wat zou uitgroeien tot een dagboek, een nauwgezet verslag van de gebeurtenissen tot en met 11 juli 2022. Een paar maanden daarna verscheen het in boekvorm: Dagboek van een invasie.
Het verloop van de oorlog, hoewel die in Rusland niet zo mag worden genoemd, is in grote lijnen bekend. Het verloop van de gevechten kennen we uit het nieuws, de beelden van de enorme verwoestingen, het enorme menselijke leed, de vele slachtoffers en gewonden ook, maar ze zijn in enkele maanden wel wat naar de achtergrond verdrongen. Andere, vaak kleinere, problemen krijgen voorrang in de media.
Feitelijk verslag
Hoe vreselijk het ook klinkt, er treedt een zekere gewenning op. Dat doet zich ook voor bij de inwoners van Oekraïne. Aanvankelijk is de paniek enorm groot en velen slaan op de vlucht. Zo ook Koerkov. Het wordt een moeizame reis. De massaliteit, de schaarse benzine, de lange rijen wachtenden bij controleposten en grenzen met buurlanden, het gaat je voorstellingsvermogen te boven. Na een paar korte tussenstops komt hij uiteindelijk terecht in het westen van het land, ver weg van het strijdgewoel.
Het verslag van die reis is vrij feitelijk. Voor een belangrijk deel gaat Dagboek van een invasie over het verloop van de oorlog, de geschiedenis van Oekraïne, de politieke cultuur en het positieve en optimistische karakter van de bevolking. Het is geen volk dat zich snel gewonnen geeft. De situatie is wel complex. Er zijn veel banden en verbanden met Rusland, maar je merkt dat de houding snel verandert. De relatieve onverschilligheid slaat bij veel mensen om in afkeer, mensen beginnen de buren te haten. Begrijpelijk, als je leest over de verschrikkingen.
Toch is er ook die gewenning. Mensen keren terug, het dagelijks leven komt weer op gang, mensen schrikken zich niet meer kapot als het luchtalarm klinkt. Het is bijna surrealistisch, wetende dat het oostelijke deel van het land in puin wordt gebombardeerd met vele slachtoffers.
En ook emotie
Voor de emotie moet je tussen de regels door lezen, want die is er uiteraard, maar niet expliciet. Over zijn gezin is hij bezorgd, maar omdat zijn vrouw Engels is, is er altijd een uitweg. Over zijn familie, vrienden en kennissen maakt hij zich vaak grote zorgen, vooral over degenen die geen kant op kunnen. Koerkov onderdrukt zijn emotie, maar het laat hem natuurlijk niet onverschillig. Hij zal bijvoorbeeld nooit meer een woord Russisch, toch zijn moedertaal, op papier zetten.
Over Dagboek van een invasie zijn mijn gevoelens ambivalent. Ik heb enorm grote waardering voor dit boek, het houdt je gevangen, het boeit van begin tot eind. En toch zou je willen dat het nooit geschreven zou zijn. Oorlog is verschrikkelijk, het brengt niets goeds, het vernietigt levens en steden. Eens temeer maakt Koerkov duidelijk dat er geen winnaars kunnen zijn, wel vele verliezers.
Op de achterflap staat een quote van Michael Palin: “Dit is geschiedschrijving met gevoel”. Dat is precies de juiste typering. Het is geschiedschrijving op zijn best, waarbij feiten en gevoelens met elkaar in balans zijn.
Het is wrang en eigenlijk ongepast om naar een vervolg uit te kijken. Mocht het hem vergund zijn dan komt dat er ook, maar de onzekerheid over de toekomst klinkt door in zijn slotzinnen:
“Mijn dagboek zal in elk geval de Oekraïense strijd om vrijheid en wederopbouw blijven volgen. Ik hoop dat te zijner tijd met je te kunnen delen.”
Non-fictie
Balans
2022
Paperback
266
Anne-Marie Vervelde, Catalien van Paassen-Nelissen, Willem van Paassen
9789463822404
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.