Bewondering maar soms ook verveling
Je hebt zo van die romans die heel goed in elkaar steken, die goed geschreven zijn en verder alles in zich hebben wat een goed boek nodig heeft en die je toch niet het maximale plezier verschaffen. Zo’n voorbeeld is Lessen van Ian McEwan. Dit zal niet lijken op een recensie maar meer op een persoonlijke leeservaring waarin ik dat zal toelichten.
Synopsis
Als de wereld nog steeds te kampen heeft met de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog en het IJzeren Gordijn een feit is, wordt de 11-jarige Roland door zijn ouders ondergebracht op een Engelse kostschool. Ver weg van waar hij zijn idyllische jeugd doorbracht, trekt hij de aandacht van zijn pianolerares, Miriam Cornell. Jaren later, als zijn vrouw Alissa plotsklaps verdwenen is en hij met hun vier maanden oude zoontje achterblijft, gaat Roland niet alleen op zoek naar haar, maar ook naar het waarom van zijn rusteloze bestaan. Gemiste kansen, verloren liefdes, muziek, vrienden, literatuur, seks en politiek, álles komt voorbij.
Meesterschrijver McEwan weet het leven van Roland moeiteloos te verweven met de grote gebeurtenissen van onze recente geschiedenis: van de Suezcrisis naar de Cubacrisis en van de val van Muur tot de klimaatcrisis en de huidige pandemie. Een tijdsgewricht dat dichtbij McEwan zelf ligt. Met Lessen heeft Ian McEwan misschien wel zijn meest persoonlijke roman tot nu toe geschreven.
Waardering
Dit is een goed boek waar weinig mis mee is. Stilistisch is McEwan goed op dreef, de roman waaiert breed uit en in het verhaal en het verloop van de persoonlijke geschiedenis van de hoofdpersoon Roland is heel wat geschiedenis verweven. Maar: het kabbelt te vaak en te veel en mede daardoor kon ik niet altijd mijn aandacht erbij kon houden. De paar hoogtepunten in Lessen slokten wel meteen alle aandacht op. Dat zijn met name de laatste ontmoetingen die hij heeft gehad met zijn ex-geliefden. Ook de laatste maanden met zijn terminale echtgenote zijn weergaloos.
Een ander minpunt is de hoofdpersoon zelf. In Lessen komen heel wat markante, interessante personen voor, maar die komen er relatief bekaaid vanaf. De aandacht gaat vooral uit naar Roland. Laat dat naar mijn smaak nou net de ongeveer minst interessante figuur in deze roman zijn.
Leeservaring
Naast vorenstaande puntjes zijn er enkele anderen die mijn plezier te vaak wegnamen. Dat gaat om de enorme hoeveelheid geschiedenis die McEwan in zijn verhaal heeft verwerkt. Het lijkt soms meer een beknopt overzicht van de afgelopen eeuw dan een fictief verhaal. In dit geval werkte het niet voor mij. Paar voorbeelden.
McEwan besteedt veel aandacht aan Die Weisse Rose, een verzetsbeweging in de Tweede Wereldoorlog. Omdat ik hierover al heel wat had gelezen hierover en de film had gezien, was het vooral veel herhaling van een geschiedenis die ik al vrij goed ken.
Hetzelfde over het leven in de DDR. Hierover heb ik al zoveel goede boeken gelezen, prachtige films en series erover heb gezien en in Berlijn het nodige tot mij genomen, dat McEwan mij niet meer kon verrassen; eerder het tegendeel.
De val van de muur is ook zoiets. Hoe de hoofdpersoon dat beleeft is zeker heel aardig, maar ook over dit onderwerp is al veel meer gepubliceerd. Neem bijvoorbeeld de prachtige boeken van Lutz Seiler en dan steekt wat McEwan beschrijft hierbij wel heel bleekjes af.
De Brexit komt ook aan bod, maar ik lees nu ook de werken van Tim Shipman hierover en dan voelt hetgeen McEwan hierover schrijft als matige mosterd na een heerlijke maaltijd.
Zo zou ik wel meer kunnen noemen. Het is geen probleem als een schrijver veel geschiedenis in een roman verwerkt. Context is wenselijk. Net zo belangrijk is een zeker evenwicht en naar mijn mening ontbrak dat in Lessen. Een te groot deel van dit boek voelt daardoor aan als gelezen, gehoord, gezien, beleefd. Dat bleek niet bevorderlijk voor de aandacht.
En toch
Helemaal eerlijk is dat niet. Een roman moet je naar mijn mening beoordelen als op zichzelf staand. Lessen kan wat dat betreft de toets der kritiek (de mijne dan) doorstaan, maar dat wil niet zeggen dat het lezen van dit boek een onverdeeld genoegen is geweest.
De overdaad aan context kan ik daarentegen beter hebben in klassiekers zoals Jane Eyre (het leven in die tijd kan ik alleen maar door dergelijke boeken beleven), Oorlog en vrede (de Russische oorlog met Napoleon komt hier prachtig uit de verf en kon mij bekoren omdat ik er weinig kennis van had) en de boeken van Dickens die een prachtig beeld geven van de armoe in geïndustrialiseerd Engeland. Dat is min of meer nieuw vooor mij.
Ik begrijp McEwan ook wel weer. Stel dat Lessen niet in de vergetelheid belandt dan geeft het voor toekomstige lezers wel een redelijk compleet beeld van een turbulente eeuw. Zoals de hiervoor genoemde klassiekers dat doen voor de tijd waarin die zich afspeelden. De toekomst zal dat uitwijzen.
Literatuur
De Harmonie
2023
Harde kaft
577
Harm Damsam, Niek Miedema
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
Hallo Jan, ik was helemaal weg van Lessons, maar ik zie zeker jouw punt dat er een beetje teveel voortgekabbeld wordt in dit boek. Ik voelde best een grote verwantschap met de gevoelens van McEwan, maar je hebt zeker gelijk op te merken dat hij het levensverhaal toch wel teveel overspoelt met al die historische gebeurtenissen. Ik kon eigenlijk ook niet erg inkomen waarom hij zijn Duitse ex-echtgenote nou zo nodig moest bezoeken. Jij?
Hallo Hanneke, ik denk dat hij wilde achterhalen waarom zij hem zo portretteert in haar laatste boek, een beeld dat volgens hem op meerdere onderdelen niet klopt. Hij wilde dit anders hebben, laten rechtzetten of zoiets. De discussie, die zij hebben als hij haar daarover bevraagt, over fictie en hoe dicht dat op de werkelijkheid of het verleden mag zitten is dan wel heel aardig, maar echt begrijpen doe ik het zijn handelen ook niet. Hij heeft een leven gehad vol van gemiste kansen (hij is een groot deel van zijn leven bijna lethargisch behalve als het op seks aankomt) en dan zou hij hiermee wel een probleem hebben? Raar verhaal wat mij betreft.
Persoonlijke leeservaringen vind ik interessanter dan zakelijke recensies!
De laatste tijd heb ik mij bij musea en rondleidingen afgevraagd: wat veronderstellen ze hier nu als voorkennis? En dat is bij boeken natuurlijk ook een interessante vraag. Welk publiek zou McEwan hier voor ogen hebben? Mensen die blijkbaar minder weten over de DDR dan jij. Ik ben nu wel extra nieuwsgierig hoe ik dit boek zou beleven, want ik weet wel wat over de geschiedenis, maar niet over de verzetsbeweging die jij noemt.
Als ik recensieboeken bespreek dan kan ik moeilijk anders dan het toch vooral zakelijk houden, vind ik. Misschien dat het boek beter bevalt als je minder voorkennis hebt, want op zichzelf is dit wel een goed boek, hoewel ik wel vind dat het kroniekerige te veel de overhand heeft. Zoek op Sophie Scholl en dan word je heel wat wijzer over Die weisse Rose, heel interessant.