Ons feilbare denken – Daniel Kahneman


Bijzonder leerzaam

Ons feilbare denken van Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman wordt door kenners als een meesterwerk beschouwd. Het bestaat uit vijf delen en is ruimschoots voorzien van voetnoten en verwijzingen. Het laat ons kennismaken met de werking van ons brein, de valkuilen bij waarneming, analyse en interpretatie en maakt duidelijk in hoeverre het menselijk gedrag aan te passen valt met deze kennis in het achterhoofd.

In het eerste deel beschrijft Kahneman de twee manieren waarop onze hersenen werken. Hij noemt dat Twee systemen. Systeem 1 is het deel van ons brein dat automatisch en intuïtief werkt, Systeem 2 werkt op de achtergrond, is lui, werkt controlerend en corrigerend, doch alleen als daarom wordt gevraagd. Het gebruik van Systeem 2 kost heel wat meer energie, het zou niet vol te houden zijn als dat permanent aan het werk zou zijn.
Beide systemen zijn van invloed op elkaar. Systeem 1 is lerend. Het kan zich op basis van patronen en herkenning door Systeem 2 laten beïnvloeden en aanpassen.

Deze indeling wordt in Ons feilbare denken van begin tot einde gehandhaafd. Aan de hand van talloze voorbeelden laat Kahneman zien hoe bedrieglijk dat kan uitpakken. Het resulteert in min of meer gemakzuchtige automatismen. Bananen zijn geel, braaksel is smerig, over dat soort zaken hoeft men niet na te denken. Naarmate het moeilijker wordt stijgt de kans op fouten, van binnenuit en door gevoeligheid voor beïnvloeding.
Het resulteert in effecten als priming (proefpersonen die worden geconfronteerd met begrippen die met ouderdom te maken hebben gaan langzamer lopen), en framing. Boodschappen komen overtuigender over als zij rechtop en dik worden gedrukt in plaats van licht en cursief, dit geldt ook voor wit papier versus andere kleuren; ook al is de inhoud identiek.
Andere voorbeelden zijn illusies, zoals de Muller – Lyer illusie en de illusie van herinneringen: woorden die je eerder hebt gezien lees je sneller dan nieuwe woorden, zelfs als ze onzinnig zijn. De voorbeelden zijn talloos, in aantallen en in variatie.

Verderop schetst hij waartoe dat kan leiden. Vooroordelen en vooringenomenheid die een zuiver oordeel in de weg staan. Mensen maken daardoor keuzes, automatisch, op gevoel, die zij bij langer nadenken niet zouden hebben gemaakt, en vellen oordelen die tegen de ratio  ingaan of afwijken van statische waarheden.

Valt daar iets aan te doen? Eigenlijk niet. De mens is “geprogrammeerd” om op een bepaalde manier te handelen en te redeneren. Uit experimenten is gebleken dat gedrag niet wordt aangepast. Het voornaamste verschil is dat men zich ervan bewust kan zijn en heuristieken en biases bij zichzelf en anderen kan herkennen. In die zin is Ons feilbare denken vooral een leerzaam boek en heeft het nauwelijks invloed op ons denken en doen.

Kahneman laat op verbluffend heldere wijze zien hoe gemakkelijk en tegelijk onontkoombaar het is om onjuistheden voor waar aan te nemen en om onzuiver te redeneren. Hij wordt niet technisch als het gaat om de werking van ons brein. Slechts waar het gepast is gebruikt hij zijn kennis over de fysieke kenmerken van het brein. Het gaat hem meer om de praktische uitwerking, de gevolgen van wat er in ons brein gebeurt. Dat maakt het daardoor ook goed leesbaar voor niet-wetenschappers.

Hij kan putten uit een rijke ervaring. Decennia van testen en onderzoeken hebben hem een schat aan materiaal opgeleverd. Hij laat niet na om dat te gebruiken om duidelijk te maken wat hij bedoelt, de voorbeelden zijn relevant en in hoge mate illustratief. Kahneman maakt duidelijk  dat deze vorm van wetenschap een proces is van leren door proberen en van voortbouwen op eigen ervaringen en van die van anderen. Hij geeft ook ruimte aan andersdenkenden en wetenschappers met andere inzichten, waarmee hij (misschien ongewild) het bewijs levert dat deze vorm van wetenschap soms ook niet meer is dan een mening.

Ons feilbare denken is in hoge mate boeiend en interessant. Alleen in het vierde deel, het deel dat gaat over het maken van keuzen en de keuzeprocessen, is het af en toe taai. Hij gaat te lang door met variaties op een thema, die op zichzelf boeiend zijn,  maar voor leken te veel op elkaar lijken om het interessant te laten blijven.

Dat is dan ook het enige wat valt aan te merken op dit prachtige en leerzame werk. Ons feilbare denken is een schoolvoorbeeld van hoe je wetenschap toegankelijk kunt maken, een zeer geslaagde symbiose van toegankelijkheid en diepgang.

Ons feilbare denken Boek omslag Ons feilbare denken
Daniel Kahneman
Non-fictie
Business Contact
2011
Paperback
527
Peter van Huizen, Jonas de Vries


Daniel Kahneman, een van belangrijkste psychologen ter wereld, ontving de Nobelprijs voor de Economie voor zijn invloedrijke werk dat het traditionele rationele beslissingsmodel ter discussie stelde. Zijn gedachtegoed heeft diepgaand effect gehad op vele terreinen - onder andere economie, psychologie en politiek - en nu geeft hij in één boek een overzicht van al die jaren onderzoek en wetenschap.

Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.