Al te luide eenzaamheid – Bohumil Hrabal

 

Papierpletter als schatbewaarder

De Tsjech Bohumil Hrabal put blijkbaar graag uit eigen ervaring bij het schrijven van zijn boeken. Eerder las ik Zwaarbewaakte treinen; aan het einde van de Tweede Wereldoorlog heeft hij gewerkt als perronchef. Vanaf 1954 werkte hij ongeveer vijf jaar bij een depot van oud papier. Al te luide eenzaamheid gaat over een man die al vijfendertig jaar werkt als papierpletter.

Geestdodend werk in rottige omstandigheden

Hanta heet de man die al die jaren werkt in een smerige kelder met daarin een pers die papier plet en er bundels van maakt. Door een luik worden onder meer kranten, tijdschriften en allerlei andere soorten papier, niet zelden smerig en besmeurd met bloed, in zijn kelder gedumpt. Zijn dagen zijn ook een permanente strijd tegen muizen en vleesvliegen.

Tussen al die oude meuk zitten vaak genoeg waardevolle boeken. Informatieve werken, filosofische boeken en allerlei ander mooi spul, uit de samenleving gebannen, geweerd uit universitaire bibliotheken. Zonder het met zoveel woorden te zeggen, immers de communistische machthebbers lazen mee, was dat verhulde kritiek op de omstandigheden.

Hanta als schatbewaarder

Hij houdt zich staande. Enerzijds door een permanente lichte roes, bier drinkt hij zoals anderen koffie of thee nuttigen. Anderzijds door uit die onophoudelijke papierstroom de mooie werken te vissen. Vaak gaat het om filosofische boeken, bijzondere romans, reproducties. Hij verleent deze werken de laatste eer door ze een prominente plek te geven in de geplette bundels papier. Of door ze mee naar huis te nemen en aldaar te bewaren. Na al die jaren is zijn huis stampvol boeken.
Maar niet alleen zijn huis is goedgevuld: zijn hoofd is dat evenzeer. Hij beschikt inmiddels over een bijna encyclopedische kennis, opgedaan uit de teksten die hij tot zich heeft genomen. Hij kan die kennis niet kwijt, het zit opgesloten in zijn hoofd.

Het is misschien wel het beste verwoord in dit citaat, waarin de schrijver Hrabal mogelijk iets van zichzelf prijsgeeft:

“Wij zijn als olijven, pas wanneer we worden vermorzeld, geven we het beste van onszelf prijs.” 

Zijn rol als cultureel schatbewaarder loopt gevaar. Jonge mannen en pletpersen met een grotere capaciteit dreigen Hanta en zijn werk overbodig te maken. Zijn droom om zijn pensioen te halen en de pletpers in de tuin van zijn oom neer te zetten gaat in rook op. Op geheel eigen wijze zorgt Hanta ervoor dat hem dat lot bespaard blijft.

Verschillende thema’s

Onmiskenbaar is de kritiek op de (politieke) omstandigheden. Heel omzichtig poneert Hrabal in Al te luide eenzaamheid zijn aanklacht tegen cultuurbarbarisme. Het is de eenzame strijder Hanta die op zijn manier voorkomt dat waardevolle boeken tot pulp worden geplet.

Vergankelijkheid is een ander thema, een eigen variant op “alles van waarde is weerloos”. Kennis vergaat, schoonheid is vergankelijk, zelfs van gedrukte teksten. Je hebt zelfverkozen martelaars als Hanta nodig om dat te voorkomen of op zijn minst uit te stellen. Maar ook vergankelijkheid van oude gewoontes, een traditionele manier van leven. Uiteindelijk verliest  ook Hanta met zijn verouderde pletpers de strijd tegen de modernisering en oprukkende efficiëntie.

Eigen stijl, vele zijpaden

Hrabal’s stijl is tamelijk eigenzinnig: lange zinnen, meanderend, lyrisch en herhalingen van woordgroepen maken zijn geluid vrij uniek.

Hij heeft van Hanta een onvergetelijke figuur gemaakt, niet alleen door de manier waarop deze zelf in het leven staat. Nee, ook om alle verhalen die uit de koker komen van die hoofdpersoon, over rivaliserende rattenbendes tot lyrische teksten over zijn liefde voor Mancinka, de jongedame die een villa gebouwd krijgt door het bed te delen met aannemers en techneuten, een visioen over een ontmoeting tussen Jezus en Lao Tse en meer fraais.

Hanta beschrijft zichzelf zo:

“…ik ben de sprookjeskan vol water dat leven schenkt en dood, je hoeft me maar een beetje scheef te houden of er stromen de mooiste gedachten uit…”

Misschien beschrijft Hrabal hiermee zichzelf wel. Hoe dan ook is Al te luide eenzaamheid eens temeer de bevestiging dat hij een heel bijzondere verteller is!

Al te luide eenzaamheid
Bohumil Hrabal
Roman
Prometheus
2013
Hardcover
92
Kees Mercks
9789044625325
Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.