Levensverhaal van een dubbelstekker
John Irving was lange tijd uit beeld wat mij betreft. Zijn grootste successen zoals Hotel New Hampshire en De wereld volgens Garp heb ik lang geleden gelezen maar op de een of andere manier is het daarbij gebleven, ondanks dat ik meerdere romans van hem op de plank heb staan. Tot mijn aandacht werd gevestigd op In een mens en het tijd werd voor een hernieuwde kennismaking.
Het is niet per se omdat dit boek nou zo bijzonder is, het is vooral toeval dat In een mens aan de beurt kwam. Het is alsof de tijd heeft stilgestaan. Vertrouwde thema’s, herkenbare stijl, onmiskenbaar Irving. Is het een warm bad of een schrijver die is blijven hangen in het verleden? Misschien van beide een beetje. Zolang het werkt doet het er weinig toe.
Zoeken naar identiteit
Billy Abbott, geboren als William Dean, is de verteller. De verandering van zijn achternaam is al een indicatie van de vaker voorkomende thema’s van Irving. Zijn biologische vader heeft hij nooit gekend. Als zijn moeder hertrouwt neemt zijn stiefvader, Richard Abbott, die rol op zich. Met verve, want deze man is misschien wel meer vader dan zijn biologische vader had kunnen zijn.
We volgen Billy gedurende zijn hele leven, waarbij de focus vooral uitgaat naar zijn vormende jaren: jeugd, school en bezigheden buitenshuis, zoals sport en bibliotheekbezoek. Op het eerste oog weinig bijzonders, maar dat past niet bij Irving. Billy is op zoek naar een identiteit. Hij vindt er een paar maar echt tevreden, in de zin van geestelijk rustig, wordt hij er niet van. Het motto is veelzeggend:
“Zo speel ik veel personen, in één mens, en geen voldaan. – William Shakespeare.”
De zoektocht kent meerdere aspecten, uitgewerkt via Billy die alle jaargangen van de geschiedenis van zijn school doorspit. Het leidt tot vele ontdekkingen die niet bij iedereen in de bekrompen dorpsgemeenschap goed vallen. Veel daarvan had men liever maar gelaten waar ze waren, goed weggestopt in het archief van de bibliotheek.
Opvallende seksuele voorkeuren
Wat overheerst is zijn zoektocht naar seksuele identiteit. Billy is een “dubbelstekker”, hij houdt van mannen en vrouwen. Zijn interesse gaat aanvankelijk uit naar oudere vrouwen, het liefst met kleine borsten, brede schouders, smalle lippen en grote handen, ofwel mannelijke trekjes. Dat hij ook op mannen valt dringt later tot hem door als hij met een vriendin aan het rommelen is en zij elkaar naderhand moeten bekennen dat zij beiden aan dezelfde persoon moesten denken: Jacques Kittredge, de pestkop annex worstelkampioen van de school.
Billy is vooral gefascineerd door de mysterieuze Miss Frost, bibliothecaresse, een vrouw met alle genoemde aspecten. In haar persoon komt veel samen. De seksualiteit waarover Billy later van alles te weten komt en aan den lijve ervaart, maar ook haar verleden waarin zij een destijds opmerkelijke transformatie heeft ondergaan. Voor Billy’s bekrompen moeder is er alle reden om hem bij haar weg te houden.
Zoals gezegd komen in In een mens nogal wat van de thema’s terug die vaker voorkomen in het werk van Irving. Een afwezige ouder, zoektocht naar identiteit, de worstelsport waaraan Irving zelf ook heeft gedaan, en de reis naar Europa ontbreekt ook niet op het menu. Het staat allemaal in de schaduw van de zoektocht naar seksuele identiteit. Dat gaat alle kanten op, Billy vrijt met mannen, vrouwen en transgenders en soms lijkt het wel hoe excentrieker, hoe beter en hoe “gewoner” het overkomt. Overigens is niet alleen Billy op zoek. Zijn jeugdliefde Tom bijvoorbeeld, met wie hij een niet al te geslaagde reis naar Europa maakt blijkt later te zijn getrouwd en is vader.
Het einde is nogal weemoedig. Dierbaren zijn overleden, velen hebben de strijd tegen aids verloren, een ziekte die aanvankelijk hard toesloeg in juist die groep mensen met de seksuele voorkeur uit In een mens.
Lezen alsof je de film voor je ziet
Gemengde gevoelens overheersen. Het leest gemakkelijk, mooie zinnen, vlot lopende gesprekken, maar het is af en toe wel wat langdradig en soms doet het ook wat geforceerd aan, vooral aan het begin. Kan ook een kwestie van opnieuw wennen zijn, want Irving lezen moet je eigenlijk doen alsof je de film zich voor je ogen ziet afspelen. Sommige gesprekken slaan op papier een beetje dood, in een film zouden ze het vermoedelijk goed doen.
De typische Irvinghumor is er ook, neem deze passage als Billy zijn eerste echte ervaring met een vrouw, zangeres, beschrijft:
“’God, volgens mij heb ik net de hoge Es bereikt – en ook goed volgehouden!’ zei Esmeralda, na een van haar langduriger hoogtepunten, maar ik had warme, zweterige oren en mijn hoofd had zo klem gezeten tussen haar dijen dat ik niets had gehoord.”
Het hoge gehalte aan zwart-wit denken zorgt ook voor gemengde gevoelens. De sympathie gaat uit naar de homo- en biseksuelen, transgenders et cetera, de meer behoudende types zijn veelal onsympathiek. Aan het eind wordt dat beeld wel wat genuanceerder, maar toch.
In een mens sluit af met een boodschap waar het hele boek om lijkt te draaien, een uitspraak van Miss Frost toen Billy nog jong was:
“’Lieve jongen, plak alsjeblieft geen etiket op me – stop me niet in een hokje als je me niet eens kent!’”
Daar zit wat in.
Roman
De Bezige Bij
2012
Hardcover
528
Molly van Gelder, Nicolette Hoekmeijer
9789023467786
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.