Maatschappijkritiek verpakt in humor en satire
Ik ben liefhebber van University challenge (BBC). Het is een toernooi met als deelnemers de achtentwintig beste teams van degenen die zich hebben ingeschreven voor deze prestigieuze traditie van ongeveer zestig jaar oud. Elk team bestaat uit vier studenten aan één van de Britse universiteiten. Behalve dat het een wekelijks terugkerend lesje in bescheidenheid is leer je wel kennen wat Britten belangrijk vinden. Charles Dickens behoort daar zeker toe, want geregeld komt er een vraag over hem of zijn werk voorbij. En dus werd het een keer tijd om eindelijk eens serieus werk te maken van deze schrijver. Waar kun je beter beginnen dan bij het begin: De nagelaten papieren der Pickwick Club.
Een ander argument is wat minder voor de hand liggend. De hoofdpersoon uit één van mijn favoriete boeken, De Quincunx door Charles Palliser, heet John Huffam. Dat is geen toeval. Dat boek is bestempeld als Dickensiaans. De andere voornamen van Dickens zijn John Huffam. Het lijkt een vorm van eerbetoon. Palliser leek de moderne Dickens te kunnen worden maar heeft dat met zijn volgende boeken toch niet helemaal kunnen waarmaken.
Plotloze, schetsmatige roman
De nagelaten papieren der Pickwick Club is geen roman met een duidelijk plot. Mogelijk komt dat door de manier waarop het in eerste instantie is verschenen: in een soort feuilletonvorm. Het zijn dan ook meer schetsen van gebeurtenissen. Enige samenhang is er wel. Veel personages komen telkens terug en wat zij meemaken wordt vooral bij elkaar gehouden door (post)koetsen en herbergen als bindende elementen.
De Pickwick Club bestaat uit vier heren. De naamgever is Samuel Pickwick die niet geheel ten onrechte is aangeduid als de Britse Don Quichotte. Hij kan niet tegen onrecht. Door zijn eigenwijze en stijfkoppige gedrag komt hij vaak in de problemen. Hij heeft een Sancho Panza die hem voor de grootste ellende weet te behoeden en hem geregeld uit netelige situaties moet zien te redden.
De anderen zijn wat minder prominent. Augustus Snodgrass die altijd aantekeningen maakt en die voor dichterlijk wordt aangezien. Ten onrechte.
Dan is daar Tracy Tupman. Een gevoelige dikzak die gek is op vrouwelijk schoon maar als het erop aankomt niet thuis geeft.
De vierde is Nathaniel Winkle die de reputatie heeft van een sportief persoon. Ook dat blijkt nergens op te zijn gebaseerd.
Schijn en maatschappijkritiek
Waarmee meteen één van de thema’s van De nagelaten papieren der Pickwick Club duidelijk wordt. Schijn. Mensen doen zich anders voor dan wie zij werkelijk zijn en daarvan komen er nog heel wat meer voor dan genoemd viertal.
Het gezelschap trekt erop uit en maakt van alles mee. Er is wel een constante: het gaat altijd mis en even zo vaak komt het weer goed. Ze reizen per paard en wagen en trekken van herberg naar herberg. De manier waarop Dickens hun belevenissen beschrijft is kolderiek, wijdlopig, met een ondertoon van humor, die de ene keer subtiel is en de andere keer er (soms een beetje te) dik bovenop ligt.
Het lijkt daardoor oppervlakkig maar dat is schijn, net als de reputatie van de hoofdpersonen. Zo maakt Dickens gehakt van de verkiezingen in een kleine plaats Eatenswill. Politici en andere publieke personen zijn bedriegers die er een geheel eigen moraal op na houden.
Ook de rechtspraak komt er niet best af. Er is een rechter die doet alsof hij aantekeningen maakt maar helemaal niet bij de les is. Advocaten zijn oplichters die maar één doel hebben: zich verrijken ten koste van alles en iedereen.
De grootste kritiek heeft Dickens op het gevangenissysteem. Pickwick komt in de gevangenis terecht. Het lijkt grappig bedoeld maar dat is het helemaal niet. De welgestelde Pickwick kan zich allerlei vrijheden veroorloven, heeft genoeg te eten en drinken, beschikt over een slaapplaats zonder luizen en vlooien. Het contrast met andere gevangenen die de middelen niet hebben is schrijnend.
Genoeg aanleiding om verder te gaan
De stijl en toon van Dickens moet je liggen. Meestal kon ik het goed hebben maar toch waren er momenten dat ik het er moeilijker mee had. Ook de gebeurtenissen zijn af en toe te kolderiek en het verloop ervan werd een beetje voorspelbaar. Deze minpuntjes werden ruimschoots gecompenseerd door het vertelplezier dat van de pagina’s af spat. Ook de prachtige illustraties mogen niet onvermeld blijven. De kleurrijke personages, de prachtige sfeertekening, de fraai verpakte maatschappijkritiek rechtvaardigen slechts één conclusie. De nagelaten papieren der Pickwick Club geven meer dan genoeg aanleiding om binnen afzienbare tijd het volgende boek van Dickens op te pakken.
Roman
Spectrum
2008
Paperback
812
Godfried Bomans
9789031505975
