Verslag van een veelbewogen jeugd
Eginald Schlattner is geen bekende naam in Nederland. Een korte introductie. Hij is in 1933 geboren in Arad, vlakbij de Roemeense grens met Hongarije. Hij groeide op in Fogarasch dat in het hart van Roemenië ligt. Schlattner behoort tot de Duitse minderheid. Hij schreef na de oorlog voor Duitstalige kranten en tijdschriften. In 1957 werd hij door de Securitate, de Roemeense geheime dienst, gearresteerd. Hij was niet opgewassen tegen de geestelijke en lichamelijke martelingen en heeft tijdens een showproces belastende verklaringen afgelegd over andere auteurs. Hij kwam er met een mildere straf vanaf dan de anderen. Zijn schuldgevoel hierover is hij nooit kwijtgeraakt. Op latere leeftijd hij de studie theologie voltooid en is vervolgens aan de slag gegaan als zielzorger in gevangenissen.
Naast enkele andere boeken heeft hij vier romans geschreven waarin hij een en ander heeft verwerkt. De onthoofde haan is de eerste daarvan.
Een zondag met brandende randen
De gebeurtenissen spelen zich af op één dag, 23 augustus 1944. Het is de dag waarop in het huis van de hoofdpersoon de exitus zal worden gevierd. De vierde klas neemt afscheid van de schooltijd, van elkaar en van hun kinderjaren. Het feest was eerder gepland maar is vanwege bombardementen uitgesteld. De oudste broer Engelbert doet, zoals wel vaker, een uitspraak die je gerust profetisch kunt noemen:
“Dit wordt een zondag met brandende randen.”
De dag zelf speelt niet zo’n grote rol in De onthoofde haan. Pas aan het eind beleven wij die dag mee via de hoofdpersoon. Veruit het grootste deel is ingeruimd voor terugblikken op het leven van de ik-verteller. Net als veel plaatsgenoten voelde hij sympathie voor het gedachtengoed van de nazi’s. Heel veel aandacht voor de kwalijke gevolgen, de jodenvervolgingen, de gedwongen tewerkstellingen en dergelijke is er niet. Het komt wel aan bod, maar vooral zijdelings.
Zelf heeft hij zich aangemeld bij de Hitlerjugend. Vrijwillig, dat wel maar er was weinig keuze gezien de omgeving. De propaganda deed ook zijn werk. Hij komt zelfs in een leidinggevende rol terecht. Het lijkt allemaal vrij onschuldig, veel meer dan padvindertje spelen is het in wezen niet. Om meerdere redenen is het wel de periode dat hij zijn onschuld verliest.
Afscheid van het kinderleven
Een beslissende wending is de ontmoeting met het Joodse meisje met wie hij in zijn jonge jaren veel tijd heeft doorgebracht. Gezien haar achtergrond is het een “verboden” ontmoeting. In een aangrijpende passage spreken zij elkaar en hij beseft wat hij heeft gemist en wat het voor haar betekent om uitgestotene te zijn.
““Wij zullen nooit meer bruiloftje spelen, zei ze.”
“Ik ga nu.” Ze zei niet: Blijf! Blijf nog even! Ze huilde niet. Ze hield mijn hand vast en drukte hem tegen zich aan. Het was de hand waarmee ik mijn Führer trouw tot in de dood had gezworen. Ik kon er niet over uit dat door haar aderen het verkeerde bloed stroomde.
Later kon ik niet zeggen hoelang we samen waren geweest. Ik zou het horen.”
Hij zal het horen. Van zijn jeugdvriend die hem verraadt en op hardhandige wijze zijn plaats inneemt. Tot zover zijn jaren van onschuld.
En dan is er ook nog de ontluikende seksualiteit. Onze hoofdpersoon raakt verliefd op een bijzondere jongedame. Laat zij nou net degene zijn op wie zijn vroegere vriend, nu zijn vijand, ook een oogje heeft. Het maakt de situatie alleen maar explosiever.
Het kan al met al haast niet anders eindigen dan als een zondag met brandende randen. De onthoofde haan eindigt met een adembenemende climax.
De oorlog lijkt ver weg
De sfeer in De onthoofde haan is heel opvallend. Het zijn oorlogsjaren en er is heel wat ellende. Angst is er nauwelijks bij het Duitstalige deel van de bevolking. Zij weten zich beschermd door de nazi’s. Toch is er op de achtergrond altijd dreiging maar die komt, vanuit ons standpunt bezien, vanuit onverwachte hoek. De bevolking is bang voor Amerikaanse bommen Nog groter is de vrees voor wat er zal gebeuren als de Russen komen.
Die angst is nauwelijks merkbaar bij de hoofdpersoon en zijn leeftijdgenoten. Jong als zij zijn, zijn zij vooral met elkaar bezig, met volwassen worden, vriendschappen, ontluikende liefdes. Het voelt bijna onwezenlijk, ook omdat het zich afspeelt op een keerpunt in de oorlog.
De titel komt op meerdere plaatsen terug, er zijn verschillende verwijzingen naar kunstzinnige werken. Schlattner is trouwens toch sterk in verwijzingen naar andere auteurs zoals Mann en Schiller. Het is ook duidelijk dat hij een stevige religieuze basis heeft. Schlattner gebruikt vaak bijbelcitaten en -spreuken. Soms een beetje te vaak, op sommige momenten net even te veel van het goede. Verder is het overigens nauwelijks storend, op andere plekken voegt het juist iets toe.
Veelzeggende titel
De titel is belangrijk en komt in verschillende varianten vaak terug in het boek. Een onthoofde haan brengt ongeluk, maar de kop zou dan weer beschermen tegen onheil. Laat er nou net op de dag van de exitus, de zondag met brandende randen, een onthoofde haan tegen de deur zijn vastgenageld. Het zorgt voor opschudding, maar het feest gaat wel verder. De sfeer zal daarna niet meer hetzelfde zijn, passend bij een dag waarop alles anders wordt.
De onthoofde haan is geen gemakkelijke roman, ondanks het toegankelijke taalgebruik. Het springt heen en weer in de tijd, het vraagt af en toe doorzettingsvermogen om je te verplaatsen in het hoofd van een puber. Het zit vol verwijzingen en het is een boek waar bij tweede lezing ongetwijfeld nog veel in te ontdekken valt.
Het is te prijzen in de uitgever, Manuzio, dat die De onthoofde haan in vertaling heeft laten uitbrengen. Helaas heeft dit boek nauwelijks aandacht gekregen, veel minder dan het verdient. Hoe dan ook maakt het nieuwsgierig naar zijn andere werken, waarvan sommige ook op gebeurtenissen uit het bewogen leven van Schlattner zelf zijn gebaseerd.
Roman
Manuzio
2020
Paperback
528
Marianne van Reenen
9789492600271
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.