Vervreemdend
De troostelozen is het vijfde boek dat ik van Nobelprijswinnaar Kazuo Ishiguro heb gelezen. De voorgaande vier hadden weinig met elkaar gemeen, in die zin dat de verhalen flink van elkaar verschilden. Ook dit is weer geheel anders dan zijn andere boeken. Je kunt hem er bepaald niet van betichten dat hij telkens hetzelfde trucje doet en dat vind ik een grote verdienste. Hij loopt daarmee uiteraard wel het risico dat er af en toe een verhaal tussen zit dat minder goed uitpakt, maar dat heb ik liever dan risicomijdend schrijven. Klopt, ik ben hierin niet consequent. Als het bijvoorbeeld gaat om thrillers en fantasy dan heb ik hiermee minder moeite. Soms is het ook gewoon lekker om gemakzuchtig te zijn en iets te lezen waarvan je van tevoren kunt uittekenen hoe het zal lopen. Terug naar Ishiguro. Hoe dan ook, dit is wel het meest vervreemdende boek van de vijf.
Flaptekst
In De troostelozen van Nobelprijswinnaar Kazuo Ishiguro arriveert de wereldberoemde pianist Ryder in een hotel in een stad in Midden-Europa, waar hij kennelijk heeft toegezegd om een concert te geven. Hoewel hij zich aanvankelijk een vreemdeling voelt in de stad, wordt het langzaam maar zeker duidelijk dat hij er eerder is geweest. Hij begint zich te realiseren dat hij waarschijnlijk voor de belangrijkste opvoering van zijn leven staat.
Permanente afleiding en daardoor toenemende druk
De troostelozen is een boek van 580 pagina’s waarin weinig gebeurt. De hoofdpersoon, blijkbaar een wereldberoemde pianist komt op dinsdag aan in een hotel. Blijkbaar heeft hij toegezegd om iets betekenisvols te doen op donderdagavond. Het lijkt te hinten op een concert of een gala, iets voor een goed doel. Je krijgt de indruk dat alles goed is georganiseerd. De planning is strak, er lijkt weinig mis te kunnen gaan. De aankomst verloopt vlotjes, hij wordt met de taxi opgehaald en in het hotel zorgt de bagagist ervoor dat zijn koffers op zijn kamer komen.
Vanaf dat moment loopt het uit de hand. Je merkt dat hij geen idee heeft wat hij moet doen. Als hij iets moet doen, ergens naartoe op weg is, dan is er telkens wel iemand die iets van hem verlangt. Ryder is slecht in nee verkopen. Hij laat zich telkens voor een ander karretje spannen, hij laat zich van hot naar haar slepen. Het is constante chaos in zijn hoofd. Hij weet dat hij dingen moet doen en het komt er maar niet van. Constant voelt hij daardoor een zekere druk. Aan het eind van de dag is hij doodop en zijn gemoedstoestand wordt er niet beter op. Om kort te gaan: de aanloop naar die avond verloopt niet probleemloos.
Weinig houvast voor de lezer
We hebben allemaal weleens zo’n dag. Als die voorbij is ben je doodmoe en als je alles op een rijtje zet heb je weinig gedaan. Het hoort erbij en voor de meeste mensen zijn dat gelukkig incidenten. Voor Ryder lijkt dat anders te zijn. Het overkomt hem blijkbaar altijd en zijn leven is een rommeltje geworden. Deze drie dagen lijken exemplarisch voor zijn leven.
Ogenschijnlijk lijkt De troostelozen nergens over te gaan, maar dat is gezichtsbedrog. Ishiguro speelt een interessant spel met tijd en ruimte. Op enig moment is Ryder weer eens afgedwaald van de weg naar een bestemming. Ryder krijgt de tip om een rode auto achterna te rijden die toevallig ook op weg daarheen is. Zijn medepassagiers hebben behoefte aan een stop en zij gaan naar een wegrestaurant. Na hun behoefte te hebben gedaan en daarna iets te hebben gegeten waarvoor zij flink de tijd hebben genomen en ook nog een telefoongesprek te hebben gevoerd vervolgen zij hun weg. Alsof er geen tijd verstreken is zitten zij vrijwel meteen weer achter die rode auto. Dit doet hij vaker.
Hetzelfde met ruimte. Als Ryder uren heeft rondgereden komt hij op de plek van bestemming. Als het gesprek voorbij is blijkt dat het de achteringang is van het hotel waar hij verblijft. Aanvankelijk herkent Ryder niets, maar als hij door de goede deur stapt is hij ineens op bekend terrein.
De herinneringen van Ryder zijn vervaagd. Af en toe herkent hij mensen, maar vaker is het andersom. Hij wordt herkend en dan lijkt er bij hem ook weer voorzichtig een luikje open te gaan. Helder wordt het niet, het blijft mistig in zijn hoofd. Dit alles bij elkaar zorgt ervoor dat je als lezer weinig houvast hebt.
Wat is de kern?
Het is lastig te vatten waar De troostelozen nu echt over gaat. Die vage herinneringen, of liever de afwezigheid ervan, zijn een indicatie van aftakeling, maar dat is niet het belangrijkste. Permanente afleiding, een gebrek aan focus komt al meer in de buurt. Het belangrijkste thema is de afwezigheid van vrije wil, het gevoel dat je een marionet bent, geen controle hebt over je eigen leven.
Ishiguro heeft voor die boodschap wel erg veel tekst nodig. Het valt niet altijd mee om de aandacht erbij te houden. Er is weinig waaraan de lezer houvast heeft. De vage, doelloze gesprekken, de lange monologen en het niet altijd goed uit de verf komende absurdisme maken dat lastig. Toch overheerst het positieve gevoel. Ishiguro is een fijne verteller, sommige passages zijn grappig en de hoofdpersoon als tragikomische figuur in een absurdistische wereld maken van De troostelozen een interessant boek, maar het is zeker niet zijn beste.
Roman
Atlas Contact
2017
Hardcover
580
Bartho Kriek
9789025452513
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.