Belemmerende bekrompenheid van toen
Een speciale aanleiding om Maurice van E.M. Forster (1879-1970) opnieuw uit te geven lijkt er niet te zijn, of het moet zijn dat intolerantie ten opzichte van homoseksualiteit terug is van eigenlijk nooit helemaal weggeweest. Dit boek is voltooid in 1914, uitgebracht in 1971, een jaar na de dood van de schrijver en in 1977 in het Nederlands gepubliceerd en u dus opnieuw uitgegeven.
Strafbaar, want verboden onderwerp
Het originele manuscript bevatte een notitie: “Publishable, but worth it?” Forster had een goede reden om het niet uit te brengen, ook al vond hij het publicabel. Rond 1914 was het religieuze, politieke en sociale klimaat in Engeland ronduit homofoob, zoals bijvoorbeeld Oscar Wilde aan den lijve heeft ondervonden. Hij durfde het niet aan om zichzelf en zijn naasten in verlegenheid te brengen, ook al is Maurice als het gaat om mannenliefde nogal preuts. Van het beschrijven van de liefdesdaad blijft hij ver vandaan, het dichtste bij komt hij als hij schrijft over een doorwaakte nacht in bed die twee mannen pratend doorbrengen.
De waarde van dit boek moet je vooral zien in die historisch context. Als verhaal is het niet heel bijzonder. Een liefdesgeschiedenis zoals vele anderen, dat zijn belang ontleent aan het gegeven dat het om liefde tussen mannen gaat. Als het een heteroseksuele relatie zou zijn geweest, zou het vermoedelijk de strijd verliezen van betere boeken.
Naïeveling vindt de liefde
De hoofdpersoon is Maurice Hall, een intelligente maar op verschillende gebieden naïeve jongeman. Pas tegen de tijd dat hij vijftien wordt, krijgt hij in het zand uitgetekend hoe het zit als man en vrouw elkaar lichamelijk vinden. Dit is een indicatie van de onschuld van de auteur zelf, die heeft beweerd dat hij pas rond zijn dertigste begreep hoe mannen en vrouwen copuleren. Niet voor niets heeft Forster dit zijn meest persoonlijke boek genoemd.
Tijdens zijn studie aan Cambridge ontmoet Maurice ene Clive Durham. Na een omzichtige aanloopperiode met wat knipperlichtgedoe maken zij elkaar duidelijk dat zij gevoelens voor elkaar hebben. Lichamelijk zal het niet worden, Clive beperkt het tot het platonische. Een paar jaar later zal hij trouwen en dan is die kans voor Maurice verkeken.
Ze houden losjes contact met elkaar en af en toe vertoeft Maurice op het landgoed van Clive, die overigens zelf vaak weg is, wegens druk met een politieke loopbaan. In de tussentijd heeft Maurice via een arts en een hypnotiseur geprobeerd om van zijn “ziekte, gebrek” af te komen, tevergeefs natuurlijk. Maurice ontmoet op dat landgoed jachtopziener Alec Scudder. Het standsverschil belet hen niet om uiteindelijk een relatie te beginnen.
Zwak einde
E.M Forster behoorde in de tijd dat hij dit schreef bij de top van de Engelse literatuur. Enkele van zijn boeken, zoals A room with a view, Howards End en A passage to India hebben de status van klassieker en zijn nog steeds bekend en geroemd. Of Maurice diezelfde status weet te verwerven is onduidelijk, maar ik acht die kans gering. De thematiek spreekt tot de verbeelding, (mannen)liefde, religie, sociale omgeving en standsverschil, maar het verhaal zou zomaar eens aan zeggingskracht kunnen verliezen naarmate de tijd verstrijkt. Het zou mij niet verbazen, de tijd moet het leren.
Afgezien daarvan steekt het wel goed in elkaar, maar het slot is een tikkeltje moeilijk te geloven. Het oorspronkelijke einde, waarin Maurice en Alec een leven leiden als arbeiders, heeft Forster eruit gehaald, maar of dit einde nou zoveel beter is? Oordeel zelf.
Vertaling
Een ander bezwaar betreft de vertaling. Die is van Theo Kars en stamt uit 1977. Die is tamelijk onbeholpen. Dat ligt niet aan het archaïsche, de tijd waarin Maurice is geschreven was nu eenmaal heel anders, dat is overeind gebleven. De Eerste Wereldoorlog moest nog beginnen, gebruiken waren toen anders dan nu en er was nu eenmaal een groot klassenverschil.
Toch had de vertaling wel een opknapbeurt kunnen gebruiken. Een zin als “zijn manbaarheid besloop hem” is hopeloos ouderwets, net als “Zijn leven was in gruizels gevallen”.
Ander voorbeeld: “Zij aten op een met gras begroeide berm. Boven hen stroomde het water van een kanaal onmerkbaar voort…” Hoe kun je onder een kanaal in een berm zitten?
Nog een: “Er klonk een klop op de deur. Maurice schrok, maar Clive zei onverschillig: ‘Binnen!’ hoewel hij nog steeds op zijn schouder zat.” Hoe dan?
Wat te denken van een zin als “Hij had de verkeerde gemeenplaats afgescheiden”?
Het zijn een paar lukraak gekozen voorbeelden.
Nee, Maurice moet het niet hebben van de vertaling en het verhaal is niet heel bijzonder. Het belang zit hem vooral in het gegeven dat het boek zolang in de kluis is blijven liggen om eerdergenoemde redenen. Het, overigens iets te vet aangezette, voorwoord van Splinter Chabot benadrukt dat terecht.
Literatuur
Nieuw Amsterdam
2023
Paperback
304
Theo Kars
9789046831090
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.