Zelfdestructieve clown
De naam Shūji Tsushima (1909-1948), even onbekend als zijn pseudoniem Osamu Dazai, zal hooguit bij een enkeling een belletje doen rinkelen. In Japan is hij evenwel een grootheid, zijn boeken zijn nog steeds onverminderd populair en enkele daarvan zijn verfilmd. Het huis waarin hij is opgegroeid is tegenwoordig een museum dat zijn auteursnaam draagt. Zijn laatste boek is 75 jaar na verschijning nu in vertaling uitgebracht onder de titel Als mens mislukt. Een paar maanden na publicatie in Japan nam hij samen met zijn partner afscheid van het leven. Hun lichamen zijn gevonden op de dag dat hij 39 zou zijn geworden. Het laatste werk waaraan hij bezig was, Guddo bai (Japanse uitspraak van goodbye) zou hij niet meer voltooien.
Structuur
Als mens mislukt heeft een bijzondere structuur. Het is een semi-autobiografisch werk, zoveel is zeker gezien de overeenkomsten in het leven van de hoofdpersoon Yozo Abe en de auteur. Dazai gebruikt daarnaast een anonieme verteller die in een Voorbericht en in een Nabericht commentaar geeft op de drie foto’s die hij van de hoofdpersoon in handen heeft gekregen en ook hoe hij aan de drie notitieboekjes is gekomen die de kern van dit boek vormen. Dazai is al een pseudoniem, schrijft over zichzelf onder een andere naam en laat een anonieme derde commentaar leveren op die hoofdpersoon en indirect dus op hemzelf.
Hij spaart daarbij zichzelf niet. Deze anonieme verteller is bepaald niet complimenteus over de persoon die hij op de foto’s ziet. Wat hij daaruit opmaakt, komt in grote lijnen wel overeen met de kern van elk notitieboekje. Hij heeft de essentie wel te pakken: geforceerd clownesk, daarna een flamboyante, mooie student “die je ergens ook doet denken aan een engerd in een spookverhaal”. De laatste foto is de zonderlingste: leeftijd is moeilijk te schatten, grijs haar en in een vervuilde kamer, volkomen uitdrukkingsloos “alsof hij zomaar is doodgegaan terwijl hij daar zat.”
Zichzelf niet en al die jaren nooit meer geweest
Het eerste notitieboekje begint zo:
“Een leven vol schaamte heb ik geleid.
Het dagelijks bestaan van mensen, daar krijg ik geen vat op.”
Een paar pagina’s verder zegt hij dat hij amper in staat is een gesprek te voeren met zijn buurman, onrustig en angstig over het idee dat hij helemaal anders is. “Wat ik daarop vond, was de clown uithangen.”
Vanaf dat moment meet hij zich met succes een rol aan als buitenstaander. Hij hoeft niets van zichzelf te laten zien als clown, het is een manier om zich door het leven te worstelen en tegelijk afstand te creëren tot anderen. Er zijn twee mensen die hem doorzien: de weinig begaafde, in ieder geval in fysiek opzicht, klasgenoot Takeichi en in een latere fase van zijn leven de aanklager die een stevige aanklacht laat vallen, maar die wel laat merken dat hij hem doorheeft.
Het zijn kantelmomenten in zijn leven. In plaats van clownesk gedoe zoekt hij eerst via alcohol en later via pillen andere manieren om aan het leven te ontsnappen. Zijn familiebanden verbreekt hij, Yozo Abe heeft wat contacten die je afgerond naar boven vrienden zou kunnen noemen, maar aan vrouwen heeft hij geen gebrek. Een enkele keer duurt een relatie wat langer, maar van affectie kun je eigenlijk niet spreken. Relaties zijn zo voorbij en zo zinkt hij langzaam maar zeker steeds dieper weg.
Afstandelijk en toch meeslepend
Zo afstandelijk en ontoegankelijk als Yozo Abe is, zo gemakkelijk is het om als lezer afstand te bewaren tot deze hoofdpersoon. Hij is sympathiek noch onsympathiek, hij schrijft nogal afstandelijk over zijn leven en hoe dat verloopt. Gevoelens toont hij nauwelijks, alleen op het moment dat hij zich laat ontvallen dat hij liever succes zou hebben gehad als schilder dan als vrouwenverslinder toont hij enige kwetsbaarheid.
En toch is het bijzonder meeslepend. Door de structuur, de trefzekere stijl, het thema dat van alle tijden is en omdat het niet uitsluitend op Japanse cultuur is gericht, lees je dit niet zo dikke boek achter elkaar uit. Sterker nog: na voltooiing voelde ik de behoefte om het nog eens door te bladeren wat erin resulteerde dat ik grote delen meteen herlas. Dat overkomt mij niet vaak. Als mens mislukt is wat mij betreft een van de grote verrassingen van dit jaar en als ik een eindejaarslijstje zou maken, dan zou het ongetwijfeld hoog eindigen!
Literatuur
Cossee
2023
Paperback
192
Luk van Haute
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.
Bedankt voor je beschrijving/analyse. Bij mijn lijstje zou het boek op de tweede plek komen na het boek van Hein de Haas: Hoe migratie echt werkt, De Engelstalige titel van het boek vind ik sprekender: No longer human.
Ik zie uit naar je volgende bespreking.