Wat ze zeiden – Miriam Toews

 

Moeilijke keuzes en grote dilemma’s

Over de knellende banden van religie zijn al heel wat boeken verschenen. Een flink aantal daarvan zijn variaties op een thema die vooral van elkaar zijn te onderscheiden door toon en stijl. Dat er variaties mogelijk zijn bewijst Miriam Toews. Wat ze zeiden gaat over één van de mennonitische gemeenschappen, een religieuze variant die zijn oorsprong vindt in Friesland. De eerste mennonieten waren volgelingen van Menno Simonsz, een in de zestiende eeuw uitgetreden pastoor. Sindsdien hebben zij zich over grote delen van de wereld verspreid. Het zijn gesloten bolwerken waarin mensen een taal spreken, Plautdietsch, die zijn wortels in het Nederlands heeft.

De auteur is tot haar achttiende opgegroeid in een mennonitische gemeenschap in Canada. Ze heeft dat achter zich gelaten en heeft sindsdien film en journalistiek gestudeerd en heeft al verschillende romans geschreven. Wat ze zeiden is gebaseerd op een ware geschiedenis. Tussen 2005 en 2009 werden in zo’n gemeenschap in Bolivia stelselmatig vrouwen verkracht door mannen die hen bedwelmden. De gemeenschap was niet gesloten genoeg om een rechtszaak te voorkomen. De acht daders zijn veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf.

Beslissing onder tijdsdruk

In Wat ze zeiden heeft een groep vrouwen achtenveertig uur de tijd om te beslissen wat ze moeten doen. Nagenoeg alle vrouwen zijn in hun slaap verkracht, ook een kind van drie, iets wat meerdere jaren heeft plaatsgevonden. De daders zijn opgepakt. Vrijwel alle andere mannen zijn naar de stad gegaan om te proberen de daders vrij te krijgen. Blijkbaar weegt dat zwaarder dan de zorg voor de beschadigde vrouwen. Eén man is achtergebleven, het buitenbeentje August Epp. Hem wordt gevraagd verslag te doen van hetgeen de vrouwen bespreken. Zelf kunnen ze dat niet want analfabeet. De notulen, hoewel aantekeningen een passender aanduiding is, zijn zijn weergave van de besprekingen. Onvermijdelijk is er een zekere subjectiviteit, wat onder andere blijkt uit zijn kijk op de verschillende vrouwen.

Zij hebben drie alternatieven: niets doen en alles bij het oude laten, blijven en het uitvechten of weggaan. Alle alternatieven hebben voor- en nadelen, vragen roepen wedervragen op en de discussies gaan alle kanten op. De vrouwen komen om verschillende redenen niet op één lijn. Hun karakters lopen uiteen maar misschien is het grootste probleem dat ze niet gewend zijn om voor zichzelf te denken en op te komen. De tijd begint te dringen. Gaandeweg wordt wel duidelijk dat de toekomst van hun kinderen overheerst. Die mogen onder geen beding hetzelfde meemaken wat hen is overkomen.

Onder toenemende druk komen zij tot een besluit. Het is niet alleen de tijdsdruk, er zijn twee ontwikkelingen die hen een knoop doet doorhakken. Allereerst is daar de tijdelijke terugkeer van een oudere man. Ondanks hun getalsmatige overmacht gedragen de vrouwen zich meteen weer onderdanig en sommigen moeten het fysiek ongelden. Cruciaal is de aankomst van twee jongere mannen die vooruit lijken te zijn gestuurd om hen in de gaten te houden. Ze moeten nu wel een keuze maken.

Aangrijpend onderwerp en toch hoopgevend

Het is nogal een aangrijpend thema dat Miriam Toews aansnijdt in Wat ze zeiden. Toch is de toon vrij licht. De discussies lopen af en toe hoog op en de vrouwen zijn het vaak niet met elkaar eens, maar er klinkt ook iets hoopvols in door. Ze hebben eindelijk de mogelijkheid om in relatieve vrijheid te praten, en hoewel dat lange tijd nergens toe leidt is dat op zichzelf al van grote waarde. Opvallend is het ook dat de vrouwen nog een zekere mate van zelfrespect hebben bewaard en ook nog enig gevoel voor humor. Gelukkig valt er af en toe wel te (glim)lachen.

Lange tijd gebeurt er niet veel. De verdienste van dit boek is dat het op terloopse wijze laat zien in wat voor achterlijke omstandigheden deze vrouwen verkeren. Zij hebben een man nodig om te notuleren, lezen en schrijven mochten zij niet leren. Stel je voor dat zij bijvoorbeeld hun eigen interpretatie aan de bijbel zouden kunnen geven, in plaats van blind afgaan op wat de dominee predikt. Zij zijn onderdanig, mannen bepalen hun doen, laten en denken. De wereld is beperkt tot hun kleine dorp, van de wereld daarbuiten hebben zij geen benul, behalve wat hen is verteld door mannen die wel wat meer van de wereld hebben gezien.

Wat ze zeiden is een boek over een aangrijpend onderwerp dat, ondanks dat, niet zwaar te verteren is. Het is wel een verhaal dat lang blijft hangen, vooral omdat je het je nauwelijks kunt voorstellen dat zoiets bestaat en dat mannen zich zo weerzinwekkend kunnen gedragen.

N.B.: lees ook het interessante nawoord van vertalers Josephine Ruitenberg en Claudia Visser!

Bestel dit boek bij Bazarow via deze link. Je steunt er schrijvers en vertalers mee.

Wat ze zeiden
Miriam Toews
Roman
Cossee
2020
Paperback
224
Josephine Ruitenberg, Claudia Visser
9789059369177
Share

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.