Waardevolle bundeling van artikelen over belangrijk proces
Iets nieuws schrijven over de Tweede Wereldoorlog is vijfenzeventig jaar na het einde daarvan nauwelijks meer mogelijk. Wellicht dat een invalshoek nog bijzonder kan zijn of een persoonlijk verhaal unieke elementen bevat maar hard nieuws lijkt er niet meer in te zitten. Over Het proces van Neurenberg is door de jaren heen ook al veel verschenen. Steffen Radlmaier had ook klaarblijkelijk niet de intentie om met groot nieuws te komen. Wat hij wel wilde en wat ook goed is gelukt is om de meest belangwekkende artikelen die over genoemd proces zijn verschenen te bundelen. Hij is dan ook niet de auteur van die stukken, maar wel degene die ze heeft verzameld. Dat is een grote verdienste die niet genoeg op waarde kan worden geschat.
Veel herhaling
De eer voor al die artikelen behoort toe te komen aan de auteurs zelf. Daar zaten grote namen bij die ook nu nog heel bekend in de oren klinken. Het belang van Het proces van Neurenberg was dermate groot dat alle schrijvende media hun beste mensen afvaardigden om er verslag van te doen. Vierentwintig van de nog levende kopstukken van de nazi’s werden ter verantwoording geroepen voor hun rol.
De artikelen zijn zo veel mogelijk chronologisch gebundeld en de verschillende auteurs laten om beurten hun licht schijnen op de ontwikkelingen en de gang van zaken. Waarmee meteen een zwak punt van deze opzet in het oog springt. Er is veel herhaling. Vele malen krijg je te lezen hoe Göring erbij zit en welke plek hij inneemt in de verdachtenbanken. Verschillende keren lees je over de verdachten, hoe ze eruit zien, over hun houding tijdens het proces dat vele dagen in beslag neemt. Op zich interessant maar de toegevoegde waarde van al die herhalingen is gering.
De positieve kant van deze opzet is dat het niet de mening van één persoon betreft. Juist doordat anderen min of meer hetzelfde zeggen versterkt dat het beeld en blijft het daardoor goed hangen.
Mooie overzichtstentoonstelling
Je krijgt een goed beeld van hoe het monsterproces (pun intended) verloopt. De aanklagers worden behandeld, de inhoud van de aanklachten, evenals de rol van de vier landen die deze hebben geformuleerd en uiteraard komen ook de verdedigers aan bod. Ook krijg je een goed beeld van de organisatie van het proces, de logistiek eromheen en de sfeer, in de stad Neurenberg, in de rest van Duitsland en vooral ook rondom het proces. Emoties borrelen vaak op als aangrijpende beelden worden getoond van concentratiekampen en allerhande andere misdaden. Afreageren gebeurt ’s-avonds. Over volledigheid niets te klagen.
Je krijgt ook een goed beeld van de onderlinge verhoudingen tussen de aangeklaagden. Met name Göring krijgt veel aandacht. Die verdient hij uiteraard al op basis van zijn enorme rol als leidinggevende, maar hij dwingt het ook af omdat hij zich tijdens het proces gedraagt als een aandachtsgeile primadonna. De anderen zijn timide, boos, gekrenkt of doen zich voor als dementerend. Schuldbewustheid is hen vreemd.
Als een soort “overzichtstentoonstelling” is Het proces van Neurenberg heel geslaagd, hoewel de overlap en herhaling af en toe wat veel van het goede is.
Spannendste artikelen hebben diepgang en zijn beschouwender
De spannendste artikelen gaan niet direct over het proces zelf maar hebben er wel mee te maken. Bijvoorbeeld dat van Edmund Osmanczyk die een punt heeft als hij stelt dat er geen aandacht is voor het lot van de Poolse bevolking die het enorm zwaar te verduren heeft gehad. Bij herhaling formuleert hij dat zo: “Geen woord over Polen.” Of de vragen die een ander stelt over de rechtmatigheid. Is een militair tribunaal wel de beste vorm om recht te spreken? En waarom gaat het alleen over Duitse oorlogsmisdaden en blijven de oorlogsmisdaden van de geallieerden, want die zijn er natuurlijk ook geweest, buiten schot?
In dat kader verdient ook het artikel van Hans Habe, getiteld De vergissingen van Neurenberg, de aandacht. Het proces heeft gefaald op twee majeure punten: “het Duitse volk te laten zien welke misdaden ze hadden begaan, en het begrip historische schuld aan een oorlog zo te wortelen dat die als afschrikwekkend voorbeeld kon dienen.” Een dissonant geluid in het verder vooral eenstemmige koor.
De gekozen opzet van Het proces van Neurenberg geeft een dubbel gevoel. Er is (te) weinig ruimte voor diepgang en beschouwing, maar het geeft wel een goed overzicht van het proces, het verloop daarvan en de houding van de betrokkenen. En om die laatste redenen is het een waardevolle bundeling van artikelen van gerenommeerde journalisten en auteurs.
—
Non-fictie
Cossee
2020
Paperback
352
W. Hansen
9789059369030
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.