Uitzichtloos bestaan
Club Mars van Rachel Kushner gaat over Romy Hall, een nachtclubdanseres. Zij is vernoemd naar de Duitse actrice Romy Schneider die na een glorieuze start een leven heeft gekend vol tegenslagen. Het boek kwam terecht op de shortlist van de Booker Prize 2018, moest de eer laten aan Milkman van Anna Burns, maar heeft wel flink wat andere prijzen in de wacht gesleeept.
Haar bestaan is uitzichtloos door de tweemaal levenslange gevangenisstraf waartoe ze is veroordeeld. Letterlijk is het uitzicht ook beperkt en gesteld dat ze toch vrij zou komen lijkt de kans op een behoorlijk bestaan nihil.
Inhoud
De 29-jarige Romy Hall is onlangs veroordeeld tot tweemaal levenslang plus zes jaar. Ze slijt haar dagen in een maximaal beveiligde vrouwengevangenis in Noord-Californië. Buiten is het San Francisco van haar jeugd en Club Mars, de stripclub waar ze ooit danste voor de kost. En haar zevenjarige zoontje Jackson.
Binnen is de nieuwe, absurde realiteit: duizenden vrouwen die hun levensbehoeften bij elkaar proberen te scharrelen, dagelijks geweld door zowel bewakers als gevangenen.
Romy ziet de toekomst voor zich uitstrekken in een lange, onverbiddelijk rechte lijn. Totdat ze uit haar sleur wordt gerukt door nieuws vanbuiten, en haar lot naar eigen hand moet proberen te zetten.
Mijn indruk
Het verhaal
De manier waarop Kushner het verhaal presenteert is sterk: fragmentarisch en niet-chronologisch. Geregeld wisselt zij van perspectief en komen er andere personen aan het woord. Het zijn meerdere verhaallijnen die elkaar afwisselen en soms in elkaar grijpen. Sommige staan op zichzelf en had Kushner evengoed weg kunnen laten. Dat zou de hoofdlijnen niet tekort hebben gedaan. Toch is het goed dat zij erin staan, zij versterken de uitzichtloosheid. Zo is er een gevangene die opziet tegen haar vrijlating en het leven buiten de gevangenis. Daarbinnen is er regelmaat en structuur en dat is, ondanks alle misstanden, wellicht te prefereren boven het leven erbuiten.
Romy heeft zich weten te schikken in haar lot, maar dat verandert als zij te horen krijgt dat haar moeder is overleden en haar zoon van zeven in het doolhof van pleeggezinnen en dergelijke terecht komt.
Het enige dat echt niet goed is te plaatsen zijn de dagboekaantekeningen die af en toe opduiken en die in een andere lettersoort zijn afgedrukt. Het blijkt om de Unabomber te gaan. Wat dat met de rest van Club Mars te maken heeft is een raadsel.
De personages
Romy is de belangrijkste persoon. Het is een klassiek verhaal over een jonge vrouw met een ongestructureerde jeugd, die te maken krijgt met foute vriendjes, in aanraking komt met drugs, alcohol en kleine criminaliteit. Zij belandt uiteindelijk als danseres in een nachtclub en probeert er maar het beste van te maken. Dat gaat een tijdje goed tot zij Kurt Kennedy treft. Ook een klassieker: een Vietnamveteraan met een gedragsstoornis. Dat manifesteert zich als hij Romy ziet, zich inbeeldt dat zij voor elkaar zijn bestemd en hij haar niet meer met rust kan laten. Een klassieke stalker. Het wordt zo erg dat Romy haar vertrouwde omgeving achter zich moet laten. Hij weet haar toch te vinden, zij draait door, begrijpelijk, en doodt hem. Zij is wel zo ongeveeer het enige personage met wie je kunt meeleven, een van de weinigen van wie je je het lot kunt aantrekken.
Dat is moeilijker bij de anderen. Sommige zijn alleen garnering, van anderen is hun betekenis wat groter. Gordon Hauser is een student die lesgeeft aan gevangenen. Na een vrij betekenisloze affaire met een gevangene wordt hij overgeplaatst naar Stanville, de gevangenis waar Romy in verblijft. Zijn geschiedenis krijgt vrij veel ruimte, maar hij speelt in het leven van deze hoofdpersoon geen erg grote, maar wel betekenende rol. De verhouding aandacht en betekenis is niet erg goed in balans.
Dat geldt ook voor enkele anderen. Er is ene Doc, een door en door corrupte agent die zichzelf in de problemen werkt. Er is Jimmy Darling, vriendje van Romy over wie je verder weinig te weten komt. Zo zijn er nog een paar, kleurrijk maar voor het verhaal van weinig belang.
Al deze bijfiguren vervagen tegen het einde. Hun verhaal is onaf en in sommige gevallen is dat spijtig. Die hadden een beter lot verdiend.
Overige bijzonderheden
Maatschappijkritiek
Kushner legt het er niet dik bovenop maar Club Mars is wel een boek dat kritiek uit op de maatschappij. Het regime in de gevangenis is rigide, Kushner geeft geregeld opsommingen over ge- en verboden. Sowieso is natuurlijk het aantal gevangenen in verhouding tot het aantal inwoners in de VS bijzonder hoog, ook dat komt tussen de regels aan de orde.
Dat komt deels ook door de absurd zware straffen. In wiens belang is het bijvoorbeeld om zo vaak iemand tot levenslang te veroordelen? Verder blijkt er nauwelijks te worden gewerkt aan resocialisatie; je bent gevangene zolang het duurt en als dat voorbij is zoek je verder zelf maar uit.
De rechtsgang van Romy verdient ook geen schoonheidsprijs. Natuurlijk is zij niet onschuldig, maar zij heeft nooit de kans gekregen om haar kant van het verhaal te laten horen. Als nachtclubdanseres ben je kansloos tegen een ‘weerloze’ Vietnamveteraan. Zij kan zich geen advocaat veroorloven en is aangewezen op een sukkel die door de overheid is toegewezen. Deze doet niets voor haar, maar ziet dit soort werk als een verdienmodel om zijn magere inkomen aan te vullen zonder noemenswaardige inspanning te hoeven leveren. Zoals Romy zijn er zovelen.
En ook: omdat zij zich heel even sociaal gedraagt door op te komen voor een medegevangene komt zij in de isoleercel terecht. Dit duurt absurd lang, drie maanden maar liefst, maar erger is dat zij haar kans op vervroegde vrijlating verspeelt. In het beste geval zou haar aanvraag na 37 (!) jaar in behandeling kunnen worden genomen en dat is hierdoor kansloos.
Countrymuziek
Het valt op dat door het hele boek heen countrymuziek een belangrijke rol speelt. Niet helemaal voor niets, het is een genre waarin de tragiek van het leven vaak wordt bezongen. Dat komt zeker ook door Johnny Cash, die mede bekend is door zijn optreden in San Quentin, een beruchte gevangenis. Uiteraard wordt hij genoemd.
Eindoordeel
Club Mars heeft veel sterke aspecten en heeft veel te bieden. Qua onderwerp is het weinig vernieuwend, het is een soort Orange is the new black in boekvorm en dat was al niet bijster origineel. De personages en hun levensloop zijn tamelijk klassiek. Het is onmiskenbaar maatschappijkritisch en alleen al daarom van belang maar of wij hier aan de andere kant van de wereld nou veel aan hebben is maar zeer de vraag. Het is toch vooral een probleem binnen de VS zelf.
Club Mars is goed geschreven, de afwisseling is een plus, sommige personages en scènes blijven wat langer hangen, maar het is geen onvervalste topper. Daarvoor kent het net even te veel tekortkomingen.
Literatuur
Atlas Contact
2018
Paperback
366
Lidwien Biekmann, Maaike Bijnsdorp
9789025451905
Ontdek meer van JKleest
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
Goed je recensie te lezen, Jan. Sinds ik haar eerste boek had gelezen, heb ik eigenlijk nooit meer trek gehad in Rachel Kushner. Dat vond ik ook een boek dat pretendeerde een relaas te zijn over de Rode Brigade in Italie, maar dat nergens op sloeg wat mij betreft. Marianne Brix en ikzelf hebben haar live voorlees sessie en daarop volgende interview bij het John Adams Institute gezien jaren geleden, en toen al had ik een niet echt sympathiek gevoel naar haar toe. Ze maakt haar pretenties bijna standaard niet waar, lijkt wel.
Bedankt voor je reactie. Ik vond dit niet slecht maar om nou te zeggen dat mijn interesse in haar andere boeken is gewekt gaat mij te ver. Jouw opmerking helpt dan zeker niet, maar dank daarvoor!