De jaren van onschuld – Edith Wharton

Onmogelijke liefde kapstok voor prachtige zedenschets

Een van de voordelen van het verder kijken dan je eigen neuslengte (Nederlandse media) kan zijn dat je wordt geattendeerd op (vrijwel) vergeten boeken. Schier onuitputtelijke bronnen zijn verschillende kanalen op Youtube, nationale en internationale podcasts en andere media. Zo werd ik geattendeerd op een titel die ik niet eerder was tegengekomen: De jaren van onschuld van Edith Wharton. Niet zomaar een boek, het was het eerste boek waarmee een vrouw de Pulitzer Prize won.

Historische context

Edith Wharton (New York, 24 januari 1862 – Saint-Brice-sous-Forêt, 11 augustus 1937) werd geboren in en groeide op in een aristocratisch milieu in New York. Ze heeft gezegd dat zij De jaren van onschuld wilde schrijven (in 1919) om weer even terug te keren naar de jaren van haar jeugd. Het was een milieu van oud geld, ons kent ons, een kleine kliek van welgestelden en andere mensen met een zeker aanzien.

Wharton had niet per se heimwee naar die periode, maar toch ging het haar wel aan het hart dat het ten einde was gekomen. Vermoedelijke oorzaken: de Eerste Wereldoorlog met zijn vele doden, gevolgd door sociale hervormingen, instroom van nieuw geld, onvoldoende bekend met de mores van de kliek.

Nu is er niet bepaald een reden om je daarvan veel voor te stellen. Zij kende die wereld van binnenuit en wist dondersgoed dat achter het masker van een wereld van luxe een andere schuilging. Decorum was belangrijker dan moraal, mannen konden hun liederlijke gang gaan terwijl vrouwen meteen gestigmatiseerd werden als ze iets ‘ongepasts’ deden, buitenstaanders waren niet gewenst. Maar ook: de solidariteit kende zijn grenzen; als de kans bestond dat wie dan ook het risico liep van een deuk in het blazoen werd de veroorzaker zonder pardon uitgestoten.

Verhaal is niet heel bijzonder

De belangrijkste verhaallijn in De jaren van onschuld is er eerlijk gezegd een van dertien in een dozijn, hoewel dat wel is met de kennis van nu. Advocaat Newland Archer, uit een van de bepalende families, heeft een aantal decadente jaren in Europa achter de rug, waaronder affaires met getrouwde vrouwen. Daar moet een punt achter worden gezet nu hij weer terug is. Al aan het begin van het boek heeft hij May Welland, een meer dan acceptabele partij, ten huwelijk gevraagd en zij heeft ingestemd.

Veel meer dan een verstandshuwelijk wordt het niet. Zijn hart gaat uit naar een andere vrouw: de nicht van May. Dat is Ellen Olenska, getrouwd met en gevlucht voor een hardhandige graaf. Die heeft zij achtergelaten in Europa en in New York wil zij de draad weer oppakken. Dat stuit op problemen. Zij is getrouwd en zeer aantrekkelijk en er zijn mensen die haar daarom liever weer snel zien terugkeren. Dat zij na terugkeer weer ‘gewoon’ mishandeld zal worden, moet zij maar op de koop toe nemen. Scheiden is geen optie in die kringen.

Newland en Ellen zijn smoorverliefd op elkaar, eigenlijk altijd al geweest, maar de hindernissen zijn onoverkomelijk. Newland kan niet scheiden en wil dat eigenlijk ook niet wegens zijn positie. Ellen kan niet scheiden, want ja, die sociale conventies toch. Na veel gedoe kiest Ellen voor een leven ver weg van New York. Als May na een aantal jaren overlijdt, is er toch nog een kans op hereniging. De grote vraag: komt het ervan, wordt aan het einde beantwoord.

Stijl en observaties

Dat zijn de elementen die van De jaren van onschuld een geweldig boek maken. Het leest heel gemakkelijk, het is een gevoelig verhaal zonder dat het sentimenteel wordt, maar het zijn vooral de observaties die het hem doen.

Dubbele moraal, mannen mogen alles, vrouwen mogen alleen maar maagd, moeder of hoer zijn. De ongelooflijke huichelachtigheid: een financieel zwendelaar komt in zwaar weer te verkeren als zijn dubieuze praktijken eindig blijken. Men kotst hem niet uit omdat hij een oplichter is, nee, dat gebeurt pas als hij zijn geld kwijt is, net als zijn reputatie, wat dreigt af te stralen op anderen uit die ranzige, hypocriete kliek. En vergeet niet de enorme sociale druk, de uiterlijke schijn die koste wat kost onaangetast moet blijven, het spanningsveld tussen individuele vrijheden en druk van de omgeving.

Wharton is bepaald niet zachtzinnig in haar observaties:

“Ze maakte eigenlijk altijd de indruk op nogal akelige wijze geconserveerd te zijn in het luchtledige van een volmaakt onberispelijk bestaan, zoals lijken in gletsjers jarenlang een rozige levensechtheid behouden”

“Haar man vroeg zich af of ze uit eigen beweging ooit iemand thuis zou hebben uitgenodigd, maar hij had allang de poging opgegeven haar werkelijke wezen los te zien van de vorm waarin traditie en opvoeding haar hadden gegoten”

“Het was de methode van het oude New York, doden zonder bloedvergieten, de methode van mensen die banger waren voor schandaal dan voor ziekte, die fatsoen boven moed stelden, en die van mening waren dat niets van slechtere manieren getuigde dan ‘scènes’, met uitzondering dan van het gedrag dat de scène veroorzaakte”

“Hun lange jaren samen hadden hem laten zien dat het niet zoveel uitmaakte dat het huwelijk een saaie plicht was, zolang het maar de waardigheid van de plicht behield”

Zinnen om je vingers bij af te likken. Wharton beschrijft die microkosmos tot in detail en toont met grote precisie en een scherpe pen de huichelachtigheid. Dat alles maakt De jaren van onschuld tot een grandioos boek, een schitterende zedenschets!

Titel: De jaren van onschuld
Auteur: Edith Wharton
Genre: Literatuur
Uitgever: L.J. Veen Klassiek
Uitgave datum: 1993 (oorspronkelijk 1920)
Uitvoering: Harde kaft
Pagina’s: 293
Vertaler(s): Christien Jonckheer
ISBN: 9789020414950