Geluiden van het leven – Karen Bakker

Enorm kabaal buiten bereik van menselijk gehoor

Geluiden van het leven is het laatste boek dat tijdens het leven van de op veel te jonge leeftijd overleden Canadese Karen Bakker (6 december 1971 – 14 augustus 2023) is verschenen. Zij promoveerde aan de University of Oxford en was professor aan de University of British Columbia. Voor haar baanbrekende onderzoeken en haar vele publicaties heeft zij talloze onderscheidingen ontvangen van gerenommeerde instellingen en instituten. Heel spijtig dat zij haar werk niet langer heeft kunnen doen, hopelijk is haar wetenschappelijke erfenis in goede handen.

Geluiden in velerlei vormen en met verscheidene doelen

Uit Geluiden van het leven blijkt dat het menselijk gehoor maar zeer beperkt is. Onze houding ten opzichte van alles wat leeft, werd heel lang gebaseerd op datgene wat wij met zicht en geluid kunnen waarnemen. Dit boek gaat deels ook over visuele aspecten, met name als het gaat om dieren die zich moeten oriënteren via andere zintuigen. Daaruit blijkt dat het gehoor van andere levende wezens veel verfijnder en van heel andere niveaus is dan het kleine bereik dat mensen hebben. Uit dit werk blijkt ook dat geluiden worden gebruikt voor communicatie in allerlei vormen en voor velerlei doelen.

Over veel van wat hierin is opgenomen is al eerder gepubliceerd. Dat walvissen kunnen communiceren over enorme afstanden en melodieën gebruiken, dat vleermuizen gebruik maken van echolocatie en dat bomen en planten reageren op geluid, om maar een paar voorbeelden te noemen, is niet nieuw. Voor degenen die interesse hebben in flora en fauna is dat inmiddels vertrouwde kennis.

Je kunt dat als een basis beschouwen waarop Geluiden van het leven verder bouwt. Behoorlijk veel verder, dit boek verschaft een enorme uitbreiding van de kennis die wij dachten te hebben over geluid. Sommige soorten tropische vissen blijken zich te oriënteren op basis van geluiden die koralen voortbrengen. Andere diersoorten gebruiken geluiden om territoria af te bakenen, partners (terug) te vinden, te communiceren met hun nageslacht. Zonder dat wij het kunnen waarnemen, is het leven op aarde vol van geluiden. Er zijn veel meer voorbeelden te vinden in dit fascinerende boek, voorbeelden die je soms nauwelijks kunt bevatten.

Communicatie mogelijk?

Het menselijk oor kan geluiden waarnemen tussen 20 en 20.000 Hertz. Afhankelijk van leeftijd en andere omstandigheden is dit spectrum nog veel kleiner. Dat wij nu in staat zijn om geluid te horen dat daaronder of daarboven ligt, infrasoon en ultrasoon, hebben wij te danken aan technologische ontwikkelingen. Hoe meer die ontwikkeling voortschrijdt, hoe beter wetenschappers in staat zijn om kennis te vergaren over dit nog nauwelijks ontgonnen terrein. Geluiden kunnen registreren en opnemen is een ding, maar waarvoor geluiden kunnen dienen  is nog grotendeels onbekend.

Met behulp van kunstmatige intelligentie gaan ook die ontwikkelingen razendsnel. Computers kunnen geluiden en geluidspatronen ontdekken die voor mensen verborgen blijven. De volgende stap is interpretatie. Ook daarbij zijn al grote stappen vooruit gezet, maar het is nog steeds maar het begin. Er is zelfs de hoop dat men in staat is om de geluiden in een vorm van taal om te zetten. Misschien is op termijn communicatie mogelijk, hoewel dat vermoedelijk eenrichtingsverkeer zal zijn. Een beperkte vorm van communicatie is er al wel op kleine schaal, bijvoorbeeld om dieren naar veiliger oorden te “sturen” als er gevaar dreigt. Soms werkt dat ook.

Een bijkomend effect is dat men in staat is om beter zicht te krijgen op diersoorten en in welke aantallen ze waar te vinden zijn. Mogelijk kan het sturende gedrag helpen om deze dieren te behoeden voor het lot van inmiddels veel andere soorten, uitsterving. De mens heeft wat dat betreft heel wat op zijn geweten en het wordt er niet beter op. Laten we hopen dat we (de goede wetenschappers) in staat zijn om de race tegen die klok te winnen.

Bijzonder interessant, wel wat uit balans

Geluiden van het leven beschrijft ook hoe ver wetenschappers soms moeten gaan. Maatschappelijke weerstand is onmiskenbaar aanwezig, vaak moeten ze ook de scepsis van collega’s zien te overwinnen, kortom het vergt een hoop eigenwijsheid en doorzettingsvermogen om stappen te kunnen zetten. Maar inmiddels zijn wij wat dat betreft de pioniersfase gelukkig wel voorbij. De resultaten van al dat werk worden gelukkig al veel breder geaccepteerd dan nog niet eens zo lang geleden.

Dit is een boek dat je vermoedelijk niet in een zitting achter elkaar leest. Na een of twee hoofdstukken stroomt je hoofd over van alle kennis die Bakker met je deelt. Geluiden van het leven zit tussen populaire wetenschap en echte wetenschap in. Het is zeer zeker goed leesbaar, maar bij een tekst van zo’n 240 pagina’s is een notenapparaat, register en literatuur en dergelijke van bijna 180 pagina’s misschien een beetje (te) veel van het goede.

Dat is dan ook wel het enige wat je op dit bijzonder fascinerende en leerzame boek kunt aanmerken. Spijtig dat de wetenschap op dit terrein zonder haar verder moet gaan, maar hopelijk kunnen anderen haar kennis aanwenden om dit hoogst interessante terrein verder in kaart te brengen.

Titel: Geluiden van het leven
Auteur: Karen Bakker
Genre: Non-fictie
Uitgever: Noordboek
Uitgave datum: 2023
Uitvoering: Paperback
Pagina’s: 416
Vertaler(s): Irwan Droog